علل و عوامل ایجاد یا تشدید کننده پدیده مکش معکوس در دودکش
مکش معکوس؛ مرگ خاموش
اهمیت کلاهک دودکش چیست؟ به گفته کارشناسان، نزدیک به 90 درصد حوادثی که در به کارگیری وسایل گرمازا رخ می‌دهد، ناشی از به بی‌توجهی به سالم بودن دودکش‌ها و بروز پدیده ای است خطر ناک به نام “مکش معکوس”. امروزه گاز طبیعی با سهمی نزدیک به 62 درصد به یکی از حامل‌های مهم و ارزشمند انرژی کشور تبدیل شده است.
مهم از آن رو که هم اکنون بیش از 75 درصد جمعیت شهری و روستایی کشور (57 میلیون نفر) از موهبت گاز بهره مند شده‌اند و ارزشمند از این منظر که گاز با حذف 62 درصد مصارف انرژی‌های با آلودگی بالا، نقش تعیین کننده‌ای در سالم سازی محیط زیست از یک سو و افزایش درآمدهای اقتصادی از سوی دیگر دارد؛ اینها همه از مزیت‌های سوخت پاک و ارزانی چون گاز طبیعی است.
به یقین گاز طبیعی که با تلاش بی وقفه کارکنان صنعت گاز کشور، پس از گذران مراحل مختلف (تولید، پالایش، انتقال و توزیع) در خدمت مردم قرار گرفته است، در ذات خود نقص ندارد و برخورد غلط و ناصحیح مصرف کنندگان ممکن است آن را منفی جلوه دهد. با ورود به نیمه دوم سال و از راه رسیدن پاییز و به دنبال آن زمستان سرد، استفاده از وسایل گازسوز نیز که تا مدتی پیش، جای خود را به وسایلی خنک کننده چون کولر و چیلر داده بود، رونقی دوباره می‌گیرند و گرمابخش خانه‌ها در این فصل سرد می‌شوند.
تیترهایی از قبیل “قاتل نامریی جان کودک را گرفت”، “اعضای یک خانواده در اثر گاز گرفتگی، روانه بیمارستان شدند” و موارد مشابهی از این دست در صفحه حوادث روزنامه‌ها، شاید در همان لحظه تحت تاثیرمان قرار دهد، اما دیر زمانی نمی‌گذرد که با نشستن خبر در بایگانی کوتاه مدت ذهن، به سرعت از یاد و خاطرمان می‌رود آنچه خوانده‌‌ایم فاجعه‌ای بوده که بسیار هم متاثرمان کرده است.
بحث استفاده صحیح و منطقی از گاز طبیعی و وسایل گاز سوز اگر چه ممکن است موضوع تازه‌‌ای به نظر نیاید، اما آمارهای مربوط به مرگ و میر ناشی از بی توجهی به آن به ویژه در فصول سرد سال که استفاده از وسایل گاز سوز رو به فزونی می‌گذارد، بیانگر این واقعیت تلخ و مهم است که استفاده درست از گاز و وسایلی که به یاری آنها می‌توان از گرمای حاصل از آن بهره برد، هنوز به درستی درک و فرهنگ استفاده از آن نهادینه نشده است.
قاتلان نامرئی
در بسیاری از حوادث گازی که به طور معمول در فصل سرد سال اتفاق می‌افتد، نکته‌ای که بیشتر از همه نمود پیدا می‌کند، بی‌توجهی به “دود کش‌هاست” که بنابر شهادت مکتوب در پرونده‌های موجود، اصلی‌ترین عامل در کشتار نامریی انسان‌ها به شمار می‌آید. به گفته کارشناسان، نزدیک به 90 درصد حوادثی که در به کارگیری از این گونه وسایل رخ می‌دهد، مربوط به بی‌توجهی به سالم بودن دودکش‌ها و بروز پدیده ای است خطر ناک به نام “مکش معکوس”.
به گفته آنها، دودکش‌ها مجرایی هستند برای خروج گاز منو اکسید کربن که باید به آنها توجه ویژه‌ای شود و برای افزایش ضریب ایمنی لازم است برای هر وسیله گاز سوز از یک دودکش مجزا استفاده کرد، مگر در شرایطی که با ضوابط ایمنی مبحث 17 نظام مهندسی تطابق داشته باشد. همه ساله شماری از هموطنان به دلیل بی‌توجهی به نصب دودکش، استفاده از دودکش‌های مشترک، نصب غیر مجاز وسایل گاز سوز و رعایت نکردن ضوابط فنی و ایمنی، جان خود را از دست می‌دهند.
“مکش معکوس” و راه مقابله با آن
خلاف تصور عامه، محصولات احتراق (از جمله گازسمی منواکسید کربن) باید از طریق دودکش خارج شود، اما وجود اختلاف فشار غیرعادی دودکش‌های وسایل گازسوز موجود در واحدهای مسکونی، با طی مسیری معکوس، وارد فضای مسکونی می‌شود؛ این پدیده همان “مکش معکوس” است که بی‌صدا و خاموش جان افرادا را می‌گیرد.
این پدیده خطرناک، معمولا در واحدهای زیرین و از طریق دودکش وسایل گازسوزی اتفاق می افتد که ارتفاع کمی دارد. استفاده ازدودکش‌ها، کانال‌های کولر و هواکش‌های مرتفع دیگر، افزون بر دودکش‌های کوتاه در واحدهای مسکونی بخش تحتانی ساختمان‌ها، از عوامل مهم در ایجاد اختلاف فشار غیر عادی و در نتیجه بروز پدیده مکش معکوس است.
وجود این دودکش‌ها موجب می‌شود محصولات احتراق، از دودکش کوتاهی که معمولا از پنجره به بیرون هدایت شده است، به دلیل اختلاف فشار غیرعادی، با طی مسیر معکوس، از طریق دودکش‌های کوتاه، به فضای مسکونی برگردد و شرایط بسیار خطرناکی را برای ساکنان آن به وجود آورد.
با ایجاد شرایط تهویه مناسب، به ویژه ازطریق ایجاد فاصله مناسب موجود زیر در اتاق‌‌های واحد مسکونی، می‌توان شرایط لازم را برای بر هم زدن اختلاف فشار غیرعادی هوا فراهم کرد و از این طریق، از وقوع پدیده مکش معکوس پیشگیری کرد. اما برای مقابله با این پدیده خطرناک راهکارهایی نیز وجود دارد که افزایش ارتفاع دودکش‌های کوتاه و بالابردن آن تا بلندترین ارتفاع ساختمان‌ها، از جمله آن است، ضمن این که بازبینی مسیر دودکش‌ها و اطمینان از مسدود نبودن آن می‌تواند این ضریب اطمینان را افزایش دهد. به طور حتم، اگر مواردی از این دست که خیلی هم جدی و مهم است، نادیده گرفته شود، آمار کشتار نامریی، رو به فزونی خواهد گذاشت.
ضرورت ارتقای فرهنگ ایمنی
به اعتقاد کارشناسان، ارتقای فرهنگ ایمنی در این زمینه می‌تواند تا حدود زیادی از وقوع خسارت‌های جانی و مالی بکاهد. آنان بر این باورند که با ارتقای فرهنگ در میان مشترکان گاز، می‌توان حوادث ناشی از استفاده نادرست از وسایل گازسوز را به ویژه در فصل زمستان که فصل پر مصرفی برای به کارگیری آنهاست، تا حد چشمگیری کاهش داد.
“احمد باهوش”، رئیس اچ اس یی شرکت ملی گاز ایران با تاکید بر اطلاع رسانی گسترده در خصوص بیان نکات و توصیه‌های ایمنی وسائل گاز سوز، می‌گوید: با توجه به فرهنگ‌سازی‌های انجام شده از طریق رسانه‌های گروهی و رسانه ملی، حوادث ناشی از بی‌توجهی مشترکان گاز در به کارگیری از وسایل گاز سوز و توصیه‌های ایمنی، در سال گذشته نسبت به سال 1386 ار رشد منفی 40 درصدی برخوردار شده است و این یک گام رو به جلو و مهم در این زمینه به شمار می‌آید.
به یقین شرکت ملی گاز ایران سالانه، میلیون‌ها ریال هزینه می‌کند تا از طریق برگزاری کلاس های آموزشی در مدارس، نمایش فیلم انیمیشن، برگزاری مسابقات گوناگون با مضامین ایمنی، همچنین چاپ و نشر بروشورهایی با همین محتوا، به مسئولیت خود در مقوله اطلاع رسانی عمل کند، ولی آیا این همه آن راهی است که باید پیموده شود؟
با توجه به فرارسیدن سرما، آنچه از طریق صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در باره آگاه سازی مردم در استفاده از گاز طبیعی شاهد هستیم، بیشتر به رعایت استفاده از این حامل انرژی(گاز) توجه دارد و به چگونگی استفاده از وسایل گازسوز (گرمازا یا پخت و پز) و موارد ایمنی آن از جمله دودکش ها و پدیده “مکش معکوس” کمتر پرداخته می‌شود.
به طور حتم لازم است که هر دو بخش توجه بیشتری به چنین موارد مهمی داشته باشند؛ به این معنا که بخش انرژی کشور، در حوزه اطلاع رسانی، زوایای بیشتری از نکات ایمنی را در کنار ترویج الگوی مصرف لحاظ کند و مردم نیز خود را به این باور نزدیک سازند که با تغییر نگرش در دیدگاه های خود، می‌توانند از بروز بسیاری حوادث جبران ناپذیر جلوگیری کنند.
آنچه مهم است، سلامت جان انسان‌هاست؛ هرچه میزان اطلاعات و آگاهی مردم در به کارگیری وسایل گاز سوز بیشتر باشد، شاهد حوادث کمتری در این زمینه خواهیم بود. آنچه امروز به عنوان یک نیاز احساس می‌شود، تقویت فرهنگ استفاده منطقی از گاز و توجه بیش از پیش به نکات ایمنی آن، همچنین تعمیم این فرهنگ به لایه‌های مختلف اجتماع است. به نظر می‌آید گام‌هایی که امروز با هدف نهادینه کردن این فرهنگ برداشته شده است، باید محکم‌تر و تاثیر گذارتر از گذشته برداشته شود؛ آنقدر محکم و تاثیر گذار که “مرگ خاموشی” را شاهد نباشیم.
منبع: