علائم زردی نوزاد | انواع زردی و روشهای درمان آن
نوزادان در بدو تولد ممکن است، زردی پوست صورت یا چشم‌ها را تجربه کنند. گاهی بخش جلویی بینی آنها نیز زرد رنگ می‌شود. در صورتی که اگر تنها پوست آنها در روز دوم تا چهارم کمی زرد باشد، احتمالاً یرقان شدت کمی دارد. اما توجه داشته باشید که اگر زردی نوزاد بعد از چند لحظه محو شود، نشانه‌ای از زردی نبوده است. نوزادان در همان 8 تا 12 ساعت اول تولد، چکاپ می‌شوند که مبتلا به بیماری زردی نباشند. اما اگر نوزاد شما زودتر از روز سوم تولدش ترخیص شد، حتماً برای بررسی شرایط سلامت او، به بیمارستان مراجعه کنید، مخصوصاً اگر با علائم زیر در نوزاد خود مواجه شدید:
- پوست نوزاد زردتر شود.
- پوست روی شکم، بازوها یا پاهای نوزاد زرد به نظر برسد.
- سفیدی چشم‌های نوزاد زرد به نظر برسد.
- نوزاد مدام بی‌حال یا مریض به نظر برسد یا به سختی بیدار شود.
- نوزاد شما وزن اضافه نکند یا تغذیه مناسب نکند.
- نوزاد با صدای بلند گریه کند.
نوزادان به دلیل تولید بیشتر و تجزیه سریع‌تر گلبول‌های قرمز خون در چند روز اول زندگی، بیلی روبین بیشتری نسبت به بزرگسالان تولید می‌کنند. به طور معمول، کبد نوزاد، بیلی روبین را از جریان خون فیلتر کرده و به روده آزاد می‌کند. اما کبد نابالغ نوزاد تازه متولد شده اغلب نمی‌تواند بیلیروبین را به سرعت از بین ببرد. همین باعث افزایش بیلیروبین و زردی نوزاد می‌شود. زردی ناشی از این شرایط طبیعی نوزاد، زردی فیزیولوژیک نامیده می‌شود و معمولاً در روز دوم یا سوم بعد از تولد ظاهر می‌شود. علاوه بر دلیل فوق، یک اختلال زمینه‌ای ممکن است باعث زردی نوزاد شود. در این موارد، زردی نوزاد اغلب خیلی زودتر یا دیرتر از شکل رایج ظاهر می‌شود. بیماری‌ها یا شرایطی که می‌توانند باعث زردی نوزاد شوند عبارتند از:
- خونریزی داخلی
- عفونت در خون نوزاد
- سایر عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی
- ناسازگاری بین خون مادر و خون نوزاد
- اختلال در عملکرد کبد
- آترزی صفراوی (وضعیتی که در آن مجاری صفراوی نوزاد مسدود یا زخمی شده است.)
- کمبود آنزیم
- ناهنجاری در گلبول‌های قرمز خون نوزاد (این ناهنجاری باعث می‌شود آنها به سرعت تجزیه شوند.)
تأثیر زردی در سلامت نوزاد
سطوح بالای بیلی روبین که باعث زردی شدید نوزاد می‌شوند، در صورت درمان نشدن می‌توانند منجر به عوارض جدی شوند که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.
آنسفالوپاتی بیلی روبین حاد
بیلیروبین برای سلولهای مغز سمی است. اگر زردی نوزاد شدید باشد، خطر عبور بیلیروبین از مغز وجود دارد. به این بیماری آنسفالوپاتی حاد بیلیروبین می‌گویند. درمان به موقع، ممکن است از آسیب قابل‌توجه و پایدار جلوگیری کند. علائم آنسفالوپاتی حاد بیلی روبین در نوزاد مبتلا به زردی عبارتند از:
کرنیکتروس: سندروم کرنیکتروس در صورتی رخ می‌دهد که، آنسفالوپاتی حاد بیلیروبین باعث آسیب دائمی به مغز شود. کرنیکتروس ممکن است منجر به موارد زیر شود:
- حرکات غیرارادی و کنترل نشده (فلج مغزی آتتوئید)
- نگاه دائمی به سمت بالا
- از دست دادن شنوایی
- رشد نامناسب مینای دندان
از دیگر علائم علائم آنسفالوپاتی حاد بیلی روبین در نوزاد می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- بی‌حوصلگی
- مشکل در بیدار شدن
- گریه با صدای بلند
- مکیدن یا تغذیه ضعیف
- قوس گردن و بدن به سمت عقب
راه‌های مختلفی برای تشخیص زردی نوزاد وجود دارد، پزشک می‌تواند در اکثر موارد با مشاهده ظاهر نوزاد و علائم ظاهری متوجه ابتلای نوزاد به زردی شود. اما در غیر این صورت، روشهای مختلفی مانند دستگاه بیلی روبینومتر برای تجزیه و تحلیل میزان بیلی روبین خون، و آزمایش ادرار برای تشخیص زردی نوزاد استفاده می‌شود. جهت اطلاعات بیشتر در خصوص تشخیص زردی نوزاد و ثبت درخواست اجاره دستگاه زردی نوزاد در غرب تهران ، روی لینک مربوطه کلیک کنید.
درمان زردی نوزاد
زردی خفیف نوزادان معمولاً با آغاز بالغ شدن و رشد کبد آنها خود به خود برطرف می‌شود. تغذیه مکرر بین 8 تا 12 بار در روز به نوزادان کمک می‌کند تا بیلیروبین را از بدن خود عبور دهند. اما در حالت زردی شدیدتر ممکن است به روشهای درمانی دیگری نیاز باشد. برای مثال فوتوتراپی و اجاره دستگاه زردی نوزاد یک روش درمانی رایج و بسیار مؤثر است که از نور برای تجزیه بیلیروبین در بدن نوزاد استفاده می‌کند.
در فوتوتراپی، فرزند شما در حالی که لباس مخصوص و چشم‌بند پوشیده است، روی محفظه دستگاه زیر نور طیف آبی قرار می‌گیرد. همچنین یک پتوی فیبر نوری زیر نوزاد قرار داده می‌شود. البته در دستگاه‌های جدید نیازی به پوشاندن چشم نوزاد نیست. در موارد بسیار شدید و در صورتی که امکان پذیر نباشد، ممکن است نیاز به تعویض خون باشد که در آن نوزاد، مقادیر کمی خون از اهدا کننده یا بانک خون دریافت می‌کند. با این روش، گلبول‌های قرمز سالم جایگزین خون آسیب‌دیده نوزاد می‌شوند و باعث افزایش تعداد گلبول‌های قرمز نوزاد و کاهش سطح بیلیروبین خون می‌شوند.
درمان خانگی زردی نوزاد
اگر زردی یا یرقان نوزاد شدید نباشد، توصیه پزشک احتمالا بهبود تغذیه نوزاد است. حتما باید با پزشک مشورت بگیرید اما انجام کارهای زیر می‌تواند در درمان زردی نوزاد موثر باشد:
- تغذیه مکرر: اگر زود به زود نوزاد شما تغذیه شود، با دریافت شیر بیشتر، دستگاه گوارش نوزاد بیشتر کار کرده و مقدار زیادتری از بیلی روبین در مدفوع دفع خواهد شد.
- تغذیه کمکی: اگر نوزاد شما نمی‌تواند شیر مادر را مصرف کند، وزن نوزاد کم شود یا دچار شود، پزشک متخصص تغذیه استفاده از شیر خشک یا استفاده از شیر خشک همزمان با شیر مادر را توصیه می‌کند.
دلايل احتمالي زردی در نوزاد شامل:
- عوامل طبیعی
- افزايش توليد بيليروبين (مثلاً بيماريهای لیز کننده خون شامل ناسازگاریهای گروه خونی و RH، عيوب بيوشيميايي، كوفتگي ها)
- ظرفيت مختل كبد از نظر ترشح بيليروبين مستقیم (مثلاً كمبود آنزيم، انسداد مجاري صفراوي)
- توليد زياد و دفع كم (مثلاً عفونت منتشر خون)
- برخي جريانات بيماري(مثلاً کم کاری مادرزادی تیروئید، گالاكتوزمي(نوعی اختلال در سوخت و ساز قندها)، شيرخواران مادران ديابتي)
- استعداد ژنتيكي براي افزايش توليدبیلی روبین(آمريكا ئي هاي بومي – آسيايي ها)
- ارتباط با تغذيه از پستان:
- زردي زودرس در 4-2 روزگي شروع مي شود و به علت كم بودن شير مادر
- زردي ديررس كه در 7-5 روزگي شروع مي شود بعلت وجود ماده ای در شير مادر كه باعث مهار تبدیل بیلی روبین غیر مستقیم به مستقیم .
ارزشيابي تشخيصي:
درجه زردي بوسيله بيليروبين سرم سنجيده مي شود. میزان طبيعي بيليروبين غیر مستقیم 0/2 – 1/4 mg/dl است. در نوزاد سطح آن بايد به بيش از 5mg/dl برسد تا اينكه زردي قابل رؤيت را ايجاد كند. معيارهاي زير شاخص هايي از زردي غیر طبیعی بوده كه در صورت بروز نياز به بررسي مجدد علت زردي دارد.
- پيدايش زردي طي 24ساعت اول تولد
- تداوم زردي پس از 1 هفته(نوزاد ترم) الي 2 هفته (نوزاد زودرس)
- سطح کلی بيليروبين سرم بيش از 12-13 mg/dl در نوزادان رسیده (ترم) و بیش از 10-14mg/dlدرنوزادان زودرس (پره ترم)
- افزايش بيليروبين سرم بيش از 5mg/dl در 24ساعت
- بيليروبين مستقيم بيش از 1/5 -2 mg / dlیا بیش از 20% سطح کلی بیلیروبین
عوارض:
بيلي روبين غير مستقیم براي سلولهای عصبی خيلي سمي مي باشد لذا نوزاد با زردي شديد در خطر بروز صدمه مغزی ناشی از بيليروبين است. وقتي كه وضعيت هاي خاص غير طبيعي همچون عفونت خوني علاوه برسطح بالاي بيليروبين رخ مي دهد افزايشي در نفوذپذيري سدخوني مغزی نسبت به بيليروبين غيرمستقیم ظهور يافته و لذا آسيب احتمالي غيرقابل برگشت مغزي رخ مي دهد.
علائم مقدماتي شامل كاهش فعاليت، تحريك پذيري و عدم تمايل به تغذيه است. طي چند روز اينگونه يافته هاي جزئي با سفت شدن اندامهاي فوقاني و تحتاني، تب،گريه، تحريك پذيري و حملات تشنجی ادامه مي يابد. نوزادان مبتلا به زردیهای خیلی شدید درمان نشده در روزهای اول زندگی نهايتاً از آسيب سيستم عصبي به درجات مختلف شامل عقب ماندگي مغزي، پرتحركي با نقص تمركز(ADHD)، حركات غير ارادي پيچ و تاب خوردن، اختلالات رفتاري، مسايل دركي و از دست دادن شنوايي حسي – عصبي رنج خواهند برد.
تدابير درماني:
اهداف اوليه در درمان زردی پيشگيري از صدمه مغزی ناشی از بيليروبين است. نوع اصلي درمان استفاده از فتوتراپي (لامپهای مخصوص با طول موج مشخص که با لامپهای مهتابی خانگی متفاوت است)می باشد. تعويض خون معمولاً جهت كاستن سطح زياد و خطرناك بيليروبين بوده كه در بيماريهای لیزکننده خون رخ مي دهد.
شيرخواراني كه تحت فتوتراپي هستند بطور عريان تحت منبع نور قرار داده و مكرراً وضعيت او تغيير داده مي شود تا اينكه تمام سطح بدن در معرض نور قرار گيرد. علاوه بر ناحیه تناسلی ،چشم هاي شيرخوار بوسيلة روكش تيره براي جلوگيري از تابش نور بسته مي شود. اين روكش چشمي بايد اندازه مناسب داشته و بطور صحيح نيز بسته شود تا چشم ها كاملاً پوشیده باشند ولي بايد از بسته شدن سوراخهای بيني خودداري شود. مدفوع زرد متمايل به سبز شل، جوشهای موقت پوستي، تب، کم آبی بدن، اختلالات الكتروليتي مثل کاهش کلسیم خون از دیگر عوارض بعد از فتوتراپی است که باید مورد توجه قرار گیرد.لازم به ذکر است درمانهای سنتی از جمله استفاده از شیر خشت و ترنجبین تاثیر چندانی در پایین آوردن میزان زردی نوزادی نداشته و ممکن است بعلت وجود ناخالصی مشکلاتی در نوزاد ایجاد نماید.
هشدار : والدین گرامی همواره به زرد شدن سفیدی چشم و سر و صورت نوزادتان در روزهای اول تولد توجه کنید .ممکن است شما تجربه کافی در تشخیص زردی نداشته باشید زیرا تخمین میزان و شدت زردی نوزاد با چشم و بدون انجام آزمایش بخصوص در نوزادانی که رنگ پوست تیره ای دارند مشکل است لذا بهتر است به نوزاد لباس سفید بپوشانید و رنگ پوست وی را در اتاقی با نور کافی و ترجیحا نور روز و از پشت پنجره بررسی نمایید.شیردهی نوزاد را مکررا ادامه دهید و در صورت بروز هر گونه شک ، بر اساس جدول زمانی تعیین شده توسط پزشک معالج جهت بررسی دقیقتر مراجعه فرمایید.
