همه چیز درباره زعفران

واژهٔ زعفران  اصل ریشه آن در زبان فارسی زرپران است. ریشه این واژه به پارسی باستان و به سانسکریت برمی گردد و درشاهنامه نیز با تلفظ زعفران آمده‌است. این واژه در متون عربی سابقه کمتری از زبان فارسی دارد و متون عربی که واژه زعفران را بکار برده‌اند به کتب ایرانیانی مانند ابوعلی سینا و رازی باز میگردد. گیاه زعفران بومی ایران و هند است و در هیچ کشور عربی بصورت طبیعی رشد نمیکند. نام علمی گیاه زعفران Crocus sativus می باشد.

اما درباره ی خود گیاه زَعفَران یا زرپران – saffron باید بگوییم گیاهی کوچک نیمه گرمسیری به ارتفاع 10 تا 30 سانتی متری است و در نقاطی که دارای زمستانهای ملایم و تابستان گرم و خشک باشد بخوبی می‌روید. مقاومت زعفران در مقابل سرما زیاد است و لیکن چون دوران رشد آن مصادف با پائیز و زمستان و اوایل بهار است طبعا در این ایم به هوای مناسب و معتدلی نیاز دارد.

در دوره خواب یا استراحت گیاه (تابستان) بارندگی یا آبیاری برای آن مضر است بنابراین کشت و کار آن در مناطق گیلان و مازندران و مناطق گرم جنوب کشور معمول نیست. اراضی آفتاب گیر و بدون درخت که ضمنا در معرض بادهای سرد نیز نباشد برای رشد زعفران مناسب است. با این وجود در برخی از روستاهای بیرجند و قائن در زیر سایه بوته‌های زرشک و درختان بادام که در تابستان کمتر آبیاری می‌شوند کاشته می‌شود. حداکثر دمای این گیاه بین 40 تا 35 درجه سانتیگراد و در ارتفاع بین 1300 تا 2300 متر از سطح دریا عملکرد خوبی را نشان داده است.

 کاشت زعفران

سابقهٔ کاشت زعفران در ایران به بیش از ۳۰۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. این گیاه رنگی و گران‌بهای چندین ساله، بدون ساقه‌است و پیاز دارد و چون درخاک کویر به عمل می‌آید، به طلای سرخ و یا طلای کویر شهرت یافته‌است. زعفران به علت طعم و رنگ و عطر عالی، کاربردهای فراوانی در تولید فراورده‌های غذایی، دارویی و شیمیایی دارد و با توجه به محدودیت کشت و تولید، از فراورده‌های گران‌قیمت به شمار می‌رود

زعفران ماده غذایی با ارزشی است که به مقدار کم از گیاه زعفران بدست می آید در واقع از هر 100 تا 200 هزار گیاه زعفران، حدود 5 كيلوگرم گل زعفران بدست می آيد كه وزن 5 کیلوگرم زعفران تازه بعد از خشك شدن به يك كيلوگرم می رسد. همچنین یک کارگر باید ۴۰ ساعت کار کند تا ۱۵۰/۰۰۰ گل را بچیند

ترکیبات مهم زعفران

زعفران گیاهی است از تیره‌ی زنبقیان، سردهٔ زعفران که ویژگی سرخوشی داشته و امروزه برخی شرکت‌های دارویی اروپایی از آن بعنوان اینتگراتور ضد افسردگی استفاده می‌کنند

ترکیبات زرد رنگ و محلول در آب که از مشتقات کروستین به شمار می روند.

ترکیبات تلخ آن پیکروکروسین و ترکیب معطر آن سافرانال می باشد.

حدود ده درصد روغن ثابت دارد که شامل اسید اولئانولیک می باشد.

ریبوفلاوین از دیگر ترکیبات موجود در زعفران است.

خواص مهم زعفران

خواص زعفران به عنوان آرام بخش، مسکن، ضداسپاسم و مقوی معده مصرف می شود. در تغذیه به عنوان معطر کننده، طعم دهنده و رنگ کننده (زعفران باعث ایجاد رنگ زرد طلایی خوش رنگ، بوی مطبوع و مزه ای خوب، در غذاها می شود) به کار می رود.

با توجه به رنگ بسیار غلیظی که از آن تولید می شود در صنایع آرایشی، داروسازی، قنادی، و تهیه لیکورها از آن استفاده می شود. رایج ‌ترین شکل زعفران، مدل خشک شده یا پودری آن است، اما شما می‌توانید مکمل‌های زعفران را هم از برخی از فروشگاه‌های خوراک گیاهی تهیه کنید. تنها مقدار کمی از این چاشنی کافیست تا از فوایدش بهره‌مند شوید، و بیشترین میزانی که باید روزانه مصرف نمایید، بین نیم تا یک گرم از این ادویه با ارزش است.

از زعفران می‌توان برای ماساژ، انواع سوپ، نوشیدنی‌های گرم یا داروهای تلخ استفاده کرد. می‌توانید زعفران را در بیشتر فروشگاه‌های غذایی ارگانیک و خواروبارفروشی‌ها پیدا کنید، و قرص‌های مکمل آن هم در عطاری‌ها موجود است. حالا نگاهی دقیق‌تربه این گیاه جادویی می‌اندازیم تا پرده از فواید بیشمارش برداریم.

ارزش غذایی زعفران

زعفران چاشنی و رنگ دهنده غذا می باشد که باعث طعم و عطر عالی آن می شود. زعفران موجب كاهش چربی و كلسترول خون می گردد. زعفران آرام بخش، اشتها آور، ضد اسپاسم، پيشگيری كننده از بيماريهای قلبی و سرطان، تقويت کننده حافظه و كاهش دهنده فشار خون است. از گیاه زعفران در درمان بیماری آسم، بيماريهاي پوستی، بیماری های چشم، عفونت ادراری، يرقان، پيش انداختن قاعدگی، رفع نفخ شكم ، درمان معده درد و درمان کم خونی استفاده می شود.

زعفران به هضم غذا کمک می کند و تقویت کننده معده می باشد و به عنوان مسکن بویژه در دردهای لثه کاربرد دارد.

سلامت سیستم ایمنی

هرچند اغلب فکر می‌کنیم ادویه‌ها، فواید خاصی ندارند و صرفا ابزاری برای مزه دادن به غذا هستند، اما واقعیت این است که ادویه‌ها، حاوی مقادیر زیادی از مواد مغذی خاص مانند ویتامین ث می‌باشند. زعفران دارای مقدار زیادی منگنز، ویتامین C، آهن ، پتاسیم و ویتامین B6است. منگنز کمک میکند تا قند خون تنظیم شود و همچنین به بهبود سوخت ساز بدن و جذب کلسیم هم کمک میکند.

اسید اسکوربیک یا همان ویتامین ث، برای سلامت انسان فوق‌العاده ضروری است، چون باعث تحریک سیستم ایمنی بدن برای تولید گلبول‌های سفید می‌شود که خط مقدم دفاعی بدن در برابر بیماری‌ها بوده و همچنین برای تولید کلاژن، ضروری است، کلاژن هم برای تولید سلولی در بدن جهت ترمیم زخم و جراحت، رشد عضله، ترمیم رگ‌های خونی و تولید بافت، لازم است.

گردش خون

زعفران می‌تواند به‌عنوان یک افزاینده انرژی موثر عمل کرده و با افزایش گردش خون‌تان، متابولیسم بدن‌تان را هم بیشتر کند. وجود مقادیر زیادی از آهن در زعفران، یعنی این‌که این گیاه می‌تواند مقدار گلبول‌های قرمز خون‌تان را افزایش دهد و در نتیجه موجب بیشتر شدن گردش خون و اکسیژن‌رسانی به سیستم‌های اندامی برای سوخت و ساز سالم‌تر و پیشگیری از علائم کم‌خونی شود.

تاثیر زعفران بر قلب

به‌نظر می‌رسد، بهبود سلامت قلب، امروزه، یکی از اهداف اصلی درسلامت انسان است، و یکی از راه‌های ساده برای تامین این هدف، افزایش مصرف پتاسیم می‌باشد. پتاسیم، به‌عنوان یک رگ‌گشا، استرس و فشار روی رگ‌های خونی و شریان‌ها را کاهش داده و اجازه می‌دهد فشارخون، تنش و فشار روی سیستم قلبی و رگی را تخفیف دهد، که در نهایت از رخ دادن مواردی چون تصلب شرایین، حملات قلبی و سکته مغزی پیشگیری می‌شود.

دیابت

مقادیر چشمگیری از منگنز می‌تواند به بدن در بهینه‌سازی میزان قند خون کمک کند. دیابت، یکی از خطرناک‌ترین و شایع‌ترین بیماری‌ها در دنیای امروز است، که در کل دنیا میلیون‌ها نفر را درگیر کرده‌است. شما می‌توانید با کنترل میزان قندخون، انسولین و گلوکز، از ایجاد زمینه برای دیابت نوع دوم جلوگیری کرده یا اگر از این بیماری رنج می‌برید، علائم آن را کنترل نمایید.

اضطراب و وضعیت روحی

گفته می‌شود که زعفران، افسردگی خفیف را فرونشانده و وضعیت روحی را در آنهایی که مدام زعفران مصرف می‌کنند، بهبود می‌دهد. ترکیبات بسیار فعال موجود در زعفران، تاثیراتی روی سیستم غدد درون‌ریز داشته و می‌تواند در تشدید رهاسازی هورمون‌هایی که منجر به حفظ سلامتی و شادی می‌شوند، موثر باشد. همین تاثیر مشابه در زنان به‌عنوان عاملی برای افزایش میل جنسی عمل می‌کند. همچنین مطالعات فراوان نشان داده، زعفران، یک داروی ضدافسردگی طبیعی است.

استحکام استخوان

بعضی از مواد معدنی و ترکیبات ارگانیک موجود در زعفران، موجب جذب بیشتر و بهتر مواد مغذی به‌ویژه کلسیم می‌شود. با افزایش میزان کلسیمی که بدن ما می‌تواند از طریق غذا جذب نماید، شانس بهتری در تقویت تراکم موادمعدنی استخوان‌مان و درنتیجه پیشگیری از بیماری‌هایی چون پوکی استخوان و سایر بیماری‌های مربوط به بالا رفتن سن خواهیم داشت.

عملکرد عصبی

ویتامین‌های گروه ب، معمولا یکی از چیزهایی است که در سلامت انسان مورد غفلت قرار می‌گیرد، اما نقشی اساسی در عملکرد اعصاب درتمام بدن دارد. حجم بالای ویتامین ب۶ یافته شده در چاشنی زعفران، می‌تواند به عملکرد بهتر سیستم عصبی کمک کرده و از بعضی از اختلالات کشنده و خطرناکی که از عملکر ضعیف سیستم عصبی ناشی می‌شود، جلوگیری کرد.

خواص ضد درد

تسکین درد، همیشه یکی از خواص ارزشمند یک گیاه یا داروی طبیعی است، و ترکیب متغیر سافرانال موجود در زعفران، به‌عنوان آرام‌بخش و مسکن برای خیلی از بیماران عمل می‌کند. این تاثیر آرامش‌بخشی، می‌تواند به تسکین درد، کاهش اضطراب و استرس، بهبود عادات خواب و به‌طور کلی آرامش ذهن و جسم کمک کند که همیشه یک اتفاق خوب است!

پیشگیری از سرطان

زعفران با دارابودن بیش از صد ترکیب متفاوت، خواص آنتی اکسیدانی فراوانی از خود نشان داده است. ترکیبات آنتی اکسیدانی متفاوتی در زعفران وجود دارد که بسیاری از آنها رادیکال‌های آزاد را در بدن پیدا کرده و خنثی می‌کنند، رادیکال‌های آزاد، تولیدان جانبی متابولیسم سلولی هستند که می‌توانند منجر به تغییر سلول‌های سالم یا نابودی‌شان شوند. زعفران می‌تواند سیستم عمومی ایمنی را تقویت کرده و در موارد خاص‌تر، از گسترش سرطان در بدن جلوگیری نماید. بر اساس نتایج این بررسی بنظر می رسد که استفاده از زعفران، از بروز توالی های ژنی سرطان زا جلوگیری می كند و در ترمیم مولكول های دی ان ای آسیب دیده تاثیر بسزایی دارد.

تاثیرات گوارشی

یکی از کهن‌ترین و شناخته‌شده‌ترین کاربردهای زعفران، برای دل بهم‌خوردگی و نفخ زیاد است. طبیعت ضد درد و ضد التهاب زعفران، به آرام کردن درد معده و کاهش التهاب کمک می‌کند و در نتیجه موجب بهبود یبوست، کاهش نفخ، قولنج و دل پیچگی و التیام بیماری‌های جدی‌تر مانند زخم معده می‌شود.

ورم و التهاب

کرم و روغن زعفران، به‌عنوان ابزاری رایج در ماساژ، از ترکیبات این گل می‌تواند درد را در سراسر بدن از بین برده وموجب آرامش شود. زعفران برای افرادی که از آسیب‌های ورزشی، آرتریت، نقرس و سایر بیماری‌های التهابی رنج می‌برند، درمانی شگفت‌انگیز است. همچنین، برای درمان موضعی کبودی و کوفتگی و زخم‌ها، ترکیبات آنتی‌اکسیدانی سریع‌العمل موجود در زعفران، می‌تواند به تسریع فرایند التیام‌بخشی کمک کند.

خواص ضد افسردگی و تقویت حافظه زعفران

مصرف زعفران در پیشگیری از بروز افسردگی موثر است. بر اساس تحقیقات امروزی نیز نتیجه گرفته شده است که زعفران دارای خواص ضد افسردگی است و این در حالی است که بر اساس تب سنتی به زعفران خواص فرح بخشی و خنده آوری نیز نسبت داده اند. بر طبق نتایج این تحقیقات استفاده از زعفران در غذا و نوشیدن حداقل یك فنجان چای زعفران برای تمدد اعصاب توصیه می شود. زعفران افزایش دهنده تمرکز حواس است و در پیشگیری از آلزایمر و پارکیسون موثر می باشد زعفران در درمان دردهای عصبی و کم خوابی موثر می باشد.

زعفران عامل پیشگیری از کاهش دید در سالخوردگی

بر اساس تحقیقات مرکز دانشگاهی ایتالیا زعفران در تنظیم کارکرد سلولهای بینایی موثر است و سلولهای بینایی را در مقابل آسیبها محافظت می کند و از پیشرفت بیماریهای چشم جلوگیری می کند و موجب احیای سلولهای آسیب دیده چشم می شود. زعفران در درمان اختلالات لکه زرد شبکیه که در سنین سالخوردگی ایجاد می شود موثر است. مصرف زعفران در رژیم غذایی از پیشرفت بیماریهای ژنتیک چشم جلوگیری می کند و به همین علت مصرف متعادل آن به سالخوردگان و افراد مبتلا به بیماری های چشم توصیه می شود.

مضررات مصرف بی رويه زعفران

مصرف زعفران در دوزهای بالا می‌تواند خطرات بالقوه داشته باشد، چون تجمع زیاد عناصر بسیار فعال موجود در زعفران، می‌تواند طیفی از تاثیرات گوناگون روی بدن داشته باشد. با این وجود، در دوزهای کمتر( مثلا در وعده‌های غذایی یا به شکل قرص‌های مکمل)، عوارض جانبی خاص یا خصوصیات آلرژیک مشاهده نشده است.

بعضی از تاثیرات جانبی گزارش شده، شامل خشکی دهان، سرگیجه، تهوع، اضطراب، احساس خستگی، و تغییراتی در اشتها و ذائقه می‌باشد، اما این علائم بسیار نادر هستند. مثل همیشه، پیش از افزودن یک عامل جدید و جدی به رژیم گیاهی‌تان، با یک پزشک یا گیاه‌شناس دانش آموخته مشورت کنید.

همانطور که گفته شد مصرف بی رويه زعفران مضر می باشد و باعث کاهش فشار خون و رقیق شدن بیش از حد خون، استفراغ، كاهش ضربان قلب، خون ريزي از بيني، خون ریزی از پلك ها و لب و موجب سر گيجه، بي حالي، زردي پوست و عوارض خطرناك ديگر می شود که این عواقب حتی می تواند منجر به مرگ شود.

مقدار مناسب و مجاز مصرف زعفران در ماه

مصرف سه گرم زعفران برای هر نفر در ماه بسیار سالم و سودمند می باشد و مصرف بیش از 5 گرم آن برای هر نفر در ماه مضر می باشد. اما مصرف 10 گرم زعفران در يك وعده غذائی می تواند منجر به مرگ انسان گردد.

نگهداری از زعفران

زعفران را بايد دور از نور و رطوبت نگهداری کرد زعفران را درظروف شيشه اي يا فلزي دربسته نگهداري نمایید. بهترین ظروف نگه داری زعفران در درجه اول ظروف فلزی و بعد ظروف شیشه ای رنگی است. ظروف پلاستیکی برای نگه داری مناسب نیستند، زیرا در مدت کوتاهی اسانس آن کم شده و از مرغوبیت آن کاسته می شود. . شاهد آن شعر خاقانی است که می گوید

گر کسی را زعفران شاید فزاید گو فزای

چون تو با غم خو گرفتی زعفران کس مخور

توجه داشته باشید اسانس زعفران قابل تبخير شدن است، بنابر این درب ظرف زعفران را ببندید درصورت باز ماندن درب ظرف زعفران اثرات داروئی و کیفیت آن كاهش می یابد.

مصارف زعفران

زعفران به مواد غذایی عطر و رنگ مخصوص می دهد و به همین جهت از زعفران در صنايع غذایی مانند سوسیس سازی، در شيرينی سازی مانند تهیه پودرهای کیک، در داروسازی مانند داروهای ضد افسردگی، در نساجی مانند رنگ کردن پارچه های ابریشمی، در تولید مشروبات الکلی و غیر الکلی بعنوان طعم دهنده طبیعی و در صنايع لبنی و غیره استفاده می شود.

همچنین عصاره ی زعفران که به نام “Swedish bitters” معروف است، توسط کارخانجات زیادی تهیه و به بازار عرضه می شود.

تقلب در فروش زعفران

چون زعفران بسیار گران‌قیمت می‌باشد، از قدیم سوداگران حقه باز در آن دستکاری می‌کردند و مجازات تقلب در زعفران گاهی حکماعدام داشته‌است. مهم‌ترین تقلبی که به عنوان زعفران صورت می‌گیرد گل رنگ می‌باشد که شباهتی به زعفران دارد و می‌تواند ایجاد رنگ زرد کند. گاهی برای اضافه شدن وزن به آن روغن یا آب نبات و عسل افشانه می‌کنند.

تشخیص زعفران اصل

ـ رنگ کردن خامه زعفران با رنگ موجود در کلاله یا رنگ های شیمیایی سنتزی.

ـ اضافه کردن برخی مواد که از لحاظ ظاهری مشابه کلاله های زعفران است مانند گلرنگ.

ـ افزودن رنگ های مصنوعی به زعفران جهت افزایش قدرت رنگی آن.

در همین حال اعمال کم فروشی در وزن زعفران نیز از دیگر روش های تقلب است. اضافه کردن نمک و شکر به زعفران جهت افزایش جرم آن در این نوع تقلب وجود دارد. لذا یکی از راه های تشخیص زعفران اصل مزه کردن آن است که باید دارای طعم تلخ باشد، ولی اگر طعم آن شیرین یا شور باشد یعنی به آن نوعی نمک یا شکر اضافه کرده اند.

با این حال در مجموع کسانی که این محصولات تقلبی را می فروشند، بسته بندی آنها فاقد مشخصات کامل و صحیح تولید کننده است. بنابراین به طور کلی توصیه می شود با وجود موارد زیاد تقلب در زعفران و تشخیص سخت آن برای عموم، حتما از زعفران هایی که دارای مجوز رسمی از اداره نظارت بر مواد غذایی بوده، تهیه کنید. بدیهی است که برای حصول اطمینان باید آرم پروانه ساخت را روی بسته بندی محصولات مشاهده کنید.

راه شناسایی زعفران تقلبی و زعفران اصل

تشخیص زعفران های اصلی از روی سرشاخه کلاله زعفران ساده ترین روش محسوب می شود، چراکه سرشاخه های کلاله زعفران سه شاخه و قسمت بالای آن شیپوری بوده که هرچه پایین تر می آید باریک تر می شود ضمن این که دارای مقداری طعم تند است، البته چنانچه زعفران ها پودرشده باشند فقط با دستگاه های آزمایشگاهی قابل تشخیص است. با این حال روش های دیگری نیز برای این امر وجود دارد.

روش اول: تفاوت ظاهری گیاهان: ریشک ذرت مستقیم، ولی پرچم زعفران انحنا دارد.

روش دوم: تکه های زعفران را روی شعله گاز قرار داده در این حالت زعفران خالص به رنگ بنفش یا نارنجی در می آید که به پتاسیم آن مربوط می شود. اما در مورد زعفران تقلبی رنگ زرد ایجاد می شود.

روش سوم: اگر تارهای زعفران را بین کاغذ کاهی (کاغذ روزنامه) بگذاریم و کمی فشار دهیم نباید لکه چربی باقی بگذارد. اگر چنین باشد به احتمال قوی آن زعفران تقلبی است.

یک توصیه خوب

در زمان خرید زعفران تمام حواص خودنون رو جمع کنید تا بهترین زعفران را انتخاب کنید. واگر مهرت لازم برای انتخاب زعفران اصل را ندارید، پیشنهاد ما به شما خرید زعفران از کشاورز در سایت زعفرانیک هست. شما میتوانید در این سایت بدون واسطه و مستقم از کشاورز خرید نمایید