چه چیزهایی در شهر سوخته کشف شده است؟

در شهر سوخته، بقایای تمدنی شگفت انگیز از هزاره سوم پیش از میلاد، اشیای بی نظیری کشف شده است که از پیشرفت های چشمگیر مردمان باستانی در زمینه های پزشکی، هنر، صنعت و سازمان دهی شهری پرده برمی دارد. این یافته ها، نه تنها دانش ما را درباره تاریخ ایران بلکه درباره تکامل تمدن بشری دگرگون کرده اند. هر گوشه ای از این محوطه باستانی، گنجینه ای از اطلاعات و شگفتی ها را در خود نهفته است که با هر کاوش جدید، فصلی تازه از داستان زندگی مردمان ۵۰۰۰ سال پیش را روایت می کند.

شهر سوخته، یادگاری از دوران باستان است که باستان شناسان را در سراسر جهان شگفت زده کرده و جایگاه ویژه ای در فهرست میراث جهانی یونسکو یافته است. این شهر، که زمانی در آبرفت های مصب رودخانه هیرمند و در کنار دریاچه پرآب هامون بنا شده بود، تصویری زنده از زندگی، فرهنگ و دستاوردهای انسانی در عصر برنز ارائه می دهد. کاوش های باستان شناسی در این سرزمین کهن، هر بار به کشفیاتی منجر شده که مرزهای دانش ما را جابجا کرده و نشان داده است که مردمان این تمدن، فراتر از تصورات ما زندگی می کرده اند. از شاهکارهای پزشکی و زیست شناسی گرفته تا جلوه های بی نظیر هوش و خلاقیت در هنر و بازی، و اوج گیری صنعت و هنر در پیشه های ظریف و کاربردی، تا سازمان دهی مدنی و نظام اقتصادی پیشرفته؛ هر یک از این کشفیات، بخشی از پازل پیچیده و درخشان تمدن شهر سوخته را تکمیل می کند.

تمدنی باستانی در قلب سیستان: شهر سوخته، مهد دانش و نوآوری

در دل دشت های وسیع و در مجاورت شهر زابل، محوطه ای باستانی آرام گرفته که برای هزاران سال رازهای بسیاری را در سینه خود پنهان کرده بود؛ اینجاست شهر سوخته. نامش شاید تصویری از ویرانی را در ذهن تداعی کند، اما کاوش ها نشان داده اند که این شهر نه در آتش، که در گذر زمان و تغییرات اقلیمی به حال خود رها شده است. وسعت ۲۸۰ هکتاری این شهر و بقایای آن نشان می دهد که شهر سوخته، بیش از آنکه یک مجموعه از بناهای باستانی باشد، یک دولت شهر پیشرفته با پنج قسمت اساسی بود: بخش های مسکونی در شمال شرقی، مناطق مرکزی، منطقه ای صنعتی، بناهای یادمانی و یک گورستان وسیع که به صورت تپه های متوالی و چسبیده به هم قرار گرفته اند. هشتاد هکتار از این شهر به بخش مسکونی اختصاص داشت که نشانه ای از جمعیت قابل توجه و سازمان یافتگی بالای آن است.

برخلاف سیمای کنونی منطقه که بیابانی و خشک به نظر می رسد، مطالعات پالئوبوتانیستی و زمین شناسی نشان می دهد که ۵۰۰۰ سال پیش، این ناحیه سرزمینی سرسبز، خرم و دارای پوشش گیاهی متنوع بود. درختان بید مجنون، افرا و سپیدار در کنار نیزارهای وسیع اطراف دریاچه هامون پرآب، محیطی مساعد برای زندگی و کشاورزی فراهم آورده بودند. رودخانه هیرمند با شاخه های قوی آبیاری، مزارع شهر سوخته را سیراب می کرد و تالاب های هامون نیز منبع غنی از ماهی، پرندگان آبی و خرچنگ بودند که نقش مهمی در رژیم غذایی مردمان این تمدن ایفا می کردند.

کشف این شهر برای اولین بار توسط کلنل بیت، از مأموران نظامی بریتانیا در دوره قاجار، صورت گرفت و او بود که به دلیل وجود خاکستر فراوان، نام «شهر سوخته» را بر آن نهاد. اما پژوهش های بعدی روشن ساخت که این خاکسترها بیشتر ناشی از فعالیت کوره های صنعتی متعدد و همچنین آتش افروزی های مردمان کوچ نشین پس از افول تمدن اصلی بوده است. این شهر در سال ۱۳۹۳ به عنوان هفدهمین اثر تاریخی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد، گواهی بر عظمت و پیچیدگی تمدنی که هزاران سال پیش در این نقطه از جهان شکوفا شده بود.

پیشگامی در پزشکی و زیست شناسی: رازهای کهن سلامت و زندگی

در میان کشفیات شهر سوخته، دستاوردهای پزشکی و شناخت عمیق مردمان این تمدن از جسم انسان و محیط زیست، شاید بیش از هر چیز دیگری شگفت انگیز باشد. این یافته ها، نه تنها از مهارت های فنی بالای آن ها حکایت دارد، بلکه نشان می دهد که توجه به سلامت و بقا، یکی از دغدغه های اصلی این جامعه پیشرفته بوده است.

چشم مصنوعی شهر سوخته: اولین گام در تاریخ جراحی زیبایی

در میان گورهای شهر سوخته، باستان شناسان به کشفی دست یافتند که نام این شهر را در تاریخ پزشکی جهان جاودانه کرد: چشم مصنوعی یک زن. این چشم، که به طرز حیرت انگیزی از قیر ساخته شده و دارای مویرگ های ظریف طلایی به قطر کمتر از نیم میلی متر است که مردمک را در مرکز خود جای داده اند، نمادی از مهارت و ظرافت هنری و پزشکی مردمان آن دوران است. این چشم به قدری دقیق و باظرافت ساخته شده که نشانه هایی از آبسه زیر طاق ابروی صاحب آن و آثار ارگانیکی پلک چشم نیز بر روی آن قابل مشاهده است.

صاحب این چشم مصنوعی، زنی با قد ۱۸۰ سانتی متر بود که با میانگین قد مردمان شهر سوخته (حدود ۱۶۰-۱۷۰ سانتی متر برای مردان و ۱۶۰-۱۶۵ سانتی متر برای زنان) تفاوت آشکاری داشت و احتمال می رود مهاجری از سرزمینی دوردست بوده باشد. شواهد نشان می دهد که این زن پس از نصب چشم مصنوعی، سال ها با آن زندگی کرده و این چشم نقش مهمی در کیفیت زندگی او ایفا می کرده است. کشف این چشم مصنوعی با قدمت حدود ۴۸۰۰ سال، نه تنها آن را به قدیمی ترین چشم مصنوعی جهان تبدیل می کند، بلکه شاهدی بر درک عمیق مردم شهر سوخته از آناتومی و تمایل به ترمیم نقایص جسمانی با فناوری های آن زمان است. در کنار اسکلت این زن، کیسه ی کوچکی نیز یافت شده که به احتمال زیاد برای نگهداری چشم مصنوعی در شب کاربرد داشته و نشان دهنده ی مراقبت ویژه از این وسیله بوده است.

جراحی مغز موفق: شاهکار پزشکی ۵۰۰۰ ساله

یکی دیگر از برجسته ترین اکتشافات پزشکی در شهر سوخته، کشف اسکلت دختر نوجوانی است که شواهد روشنی از انجام موفقیت آمیز یک جراحی مغز را بر روی جمجمه خود نشان می دهد. این دختر ۱۳ تا ۱۴ ساله، از بیماری هیدروسفالی (تجمع مایع در اطراف مغز) رنج می برده که باعث بزرگ تر شدن حجم جمجمه اش شده بود. پزشکان آن زمان با یک برش دقیق، بخشی از جمجمه او را سوراخ کرده و اقدام به خارج کردن مایعات اضافی کرده اند تا فشار از روی مغز کاهش یابد. شواهد ترمیم استخوان جمجمه نشان می دهد که این جراحی موفقیت آمیز بوده و دختر حداقل برای یک سال پس از عمل، زنده مانده است. این کشف، نه تنها پیشرفت خیره کننده پزشکی در شهر سوخته را نمایان می سازد، بلکه جایگاه این تمدن را در تاریخ جراحی مغز جهان به مراتب بالاتر از بسیاری از تمدن های هم عصر قرار می دهد.

شواهد ترمیم استخوان جمجمه دختر نوجوان در شهر سوخته، گواهی بی بدیل بر مهارت باورنکردنی جراحان ۵۰۰۰ سال پیش و نخستین نمونه مستند جراحی مغز موفقیت آمیز در تاریخ بشر است.

شواهد تغذیه و محیط زیست: بازسازی زندگی روزمره

باستان شناسان از طریق بررسی بقایای دانه های گیاهی و استخوان های حیوانی، توانسته اند تصویری روشن از رژیم غذایی و محیط زیست مردمان شهر سوخته ترسیم کنند. کشف دانه های گندم، جو، شاهدانه، تخم خربزه و انگور نشان دهنده کشاورزی پیشرفته و تنوع محصولات زراعی در این منطقه است. همچنین، یافتن استخوان های بز، غزال، گوسفند، ماهی ها، پرندگان آبزی (مانند مرغابی، قرقاول و غاز) و خرچنگ، بیانگر رژیم غذایی متنوعی است که هم از طریق دامداری و کشاورزی و هم از طریق شکار و صید از رودخانه هیرمند و دریاچه هامون تأمین می شده است. این یافته ها نشان می دهند که شهر سوخته، برخلاف تصور کنونی از یک منطقه بیابانی، در گذشته دارای محیط زیستی بسیار غنی و مساعد برای زندگی بوده و مردم آن از منابع طبیعی اطراف به بهترین شکل بهره می برده اند.

جلوه های نبوغ و خلاقیت: هنر، بازی و دقت ریاضی

شهر سوخته تنها مهد پزشکی و کشاورزی نبود؛ خلاقیت و هوش مردمان آن در هنر، بازی و دانش ریاضی نیز به وضوح مشهود است. آثاری که از این شهر به دست آمده اند، نشان می دهند که مردمان آن دوره، نه تنها به بقا و معیشت اهمیت می دادند، بلکه به زیبایی، سرگرمی و دانش نیز توجه ویژه ای داشتند.

جام انیمیشن شهر سوخته: تولد انیمیشن در ۵۰۰۰ سال پیش

در میان اشیای سفالی کشف شده از شهر سوخته، جامی سفالی به چشم می خورد که جهان هنر را شگفت زده کرده است. بر روی این جام، تصویری از یک بز در پنج مرحله متوالی نقش بسته که نشان می دهد این بز به سمت درختی حرکت می کند و برگ های آن را می چیند. با چرخاندن جام، توالی حرکت بز به گونه ای است که حس حرکت و پویایی را به بیننده القا می کند. این کشف، این جام را به اولین اثر انیمیشن جهان تبدیل کرده است و نشان می دهد که مفهوم تصویر متحرک، هزاران سال پیش از آنچه تصور می شد، توسط هنرمندان باستانی شهر سوخته درک شده بود. این جام بی نظیر، اکنون در موزه ملی ایران در تهران نگهداری می شود و گواهی است بر درک عمیق مردم این شهر از هنر، داستان سرایی و اصول بصری.

قدیمی ترین تخته نرد جهان: تفکر استراتژیک در عصر برنز

بسیاری از ما تخته نرد را یک بازی قدیمی و محبوب می دانیم، اما کشف صفحه بازی، مهره ها و تاس های ساخته شده از چوب آبنوس در شهر سوخته، این بازی را به یکی از کهن ترین سرگرمی های بشری تبدیل کرده است. این مجموعه بازی کامل، با قدمتی حدود ۴۶۰۰ تا ۴۷۰۰ سال، حتی از بازی سلطنتی اور در بین النهرین نیز قدیمی تر است و پیچیدگی و هدفمندی آن، از هوش و تفکر استراتژیک مردمان آن دوره حکایت دارد. این بازی با ۲۷ مهره و ۴ تاس متفاوت، نه تنها یک سرگرمی بود، بلکه نشانه ای از یک فرهنگ غنی است که به تفکر، برنامه ریزی و رقابت سالم اهمیت می داد. کشف این تخته نرد، پنجره ای به زندگی اجتماعی و فکری مردمان شهر سوخته می گشاید و نقش بازی در توسعه ذهنی و اجتماعی جوامع باستانی را برجسته می سازد.

خط کش آبنوس: دقت میلی متری در مهندسی باستان

یکی دیگر از ابزارهای شگفت انگیز که از شهر سوخته به دست آمده، یک خط کش ۱۰ سانتی متری است که از چوب آبنوس ساخته شده و دقتی در حد میلی متر دارد. این خط کش که قدمت آن به حدود ۴۸۰۰ سال پیش بازمی گردد، شاهدی بر دانش ریاضی و مهندسی پیشرفته مردمان شهر سوخته است. چوب آبنوس، به دلیل چگالی بالا و مقاومت زیاد، در آن دوران بسیار ارزشمند بود و استفاده از آن برای ساخت چنین ابزار دقیقی، نشان می دهد که این خط کش ابزاری حیاتی برای اندازه گیری های دقیق در ساخت وساز، طراحی و سایر فعالیت های فنی به شمار می رفته است. این کشف، فرضیه وجود متخصصین و مهندسین ماهر در شهر سوخته را تقویت می کند و سطح بالای دانش کاربردی در این تمدن را به اثبات می رساند.

اوج هنر و صنعت: از نساجی تا زرگری

شهر سوخته، تنها یک مرکز کشاورزی یا سکونت گاه نبود، بلکه به جرئت می توان آن را به عنوان یکی از مهم ترین کانون های صنعتی و هنری عصر خود دانست. کشفیات بی شماری در این زمینه، از مهارت های بی نظیر صنعتگران و هنرمندان این شهر حکایت دارد که آثارشان، حتی پس از هزاران سال، همچنان درخشان و الهام بخش باقی مانده اند.

نساجی پیشرفته: تار و پودهای هزاران ساله

شواهد به دست آمده از شهر سوخته، از وجود یک صنعت نساجی بسیار پیشرفته در این تمدن خبر می دهد. باستان شناسان موفق به کشف ۱۲ نوع بافت پارچه یکرنگ و چندرنگ شده اند که همگی از کیفیت بافت بالایی برخوردارند. این پارچه ها، نه تنها برای پوشاک استفاده می شدند، بلکه در مراسم تدفین نیز از آن ها به عنوان کفن برای دفن مردگان استفاده می شده است. تنوع در طرح و رنگ و همچنین ظرافت در بافت این منسوجات، نشان می دهد که نساجی یکی از صنایع مهم و درآمدزا در اقتصاد شهر سوخته بوده و صنعتگران این شهر، به فنون بافندگی و رنگرزی تسلط کاملی داشته اند.

سفالگری و ظروف سنگی: آینه ای از زیبایی شناسی

هنر سفالگری در شهر سوخته به اوج خود رسیده بود. تنوع و کیفیت بالای سفالینه ها و ظروف سنگی کشف شده در این شهر، به راستی چشمگیر است. از ظروف ساده و کاربردی گرفته تا نمونه های معرق کاری شده و دارای تزئینات ظریف، همگی نشان دهنده توانایی بی نظیر سفالگران شهر سوخته در خلق آثار هنری و کاربردی هستند. این ظروف، علاوه بر کاربرد روزمره، در مراسم مذهبی و آیینی نیز استفاده می شدند و زیبایی شناسی خاص خود را داشتند. مطالعه این سفالینه ها، اطلاعات ارزشمندی در مورد سبک زندگی، عادات غذایی و حتی باورهای مردمان شهر سوخته در اختیار ما قرار می دهد.

جواهرسازی و زیورآلات نفیس: درخشش تمدنی پنهان

صنعت جواهرسازی در شهر سوخته، گواه دیگری بر نبوغ و خلاقیت این تمدن است. کشف مهره ها، گردنبندها و مفتول های طلا و لاجورد در گورهای این شهر، نشان می دهد که صنعتگران شهر سوخته، به تکنیک های پیشرفته زرگری تسلط داشتند. آن ها قادر بودند ورقه های طلایی بسیار نازک با قطر کمتر از یک میلی متر تهیه کنند و سپس آن ها را به شکل استوانه ای لوله کرده و بین مهره های لاجورد قرار دهند و زیورآلاتی نفیس و چشم نواز خلق کنند. منشأ لاجورد که از افغانستان به این منطقه می رسیده، خود نشانه ای از ارتباطات تجاری گسترده و مسیرهای طولانی مبادله کالا در آن دوران است. این زیورآلات، نه تنها برای تزئین و زیبایی کاربرد داشتند، بلکه نمادی از جایگاه اجتماعی و ثروت نیز به شمار می رفتند.

حصیربافی و ابزارهای صید: استفاده هوشمندانه از طبیعت

رودخانه هیرمند و دریاچه هامون با نیزارهای وسیع خود، منبع مهمی برای تأمین مواد اولیه برای حصیربافی بودند. مردم شهر سوخته با استفاده از این نیزارها، انواع سبد و حصیر می بافتند که کاربردهای فراوانی در زندگی روزمره آن ها داشت. حتی از همین نی ها برای ساخت سقف خانه ها نیز استفاده می شد. علاوه بر حصیربافی، صید ماهی و بافت تورهای ماهیگیری نیز از دیگر پیشه های رایج در شهر سوخته بود که با کشف قلاب ها و تورهای ماهیگیری به دست آمده، اهمیت این صنعت در تأمین غذای مردمان این شهر بیش از پیش نمایان شده است.

سازمان دهی شهری و نظام اقتصادی: زیربنای یک تمدن پویا

شهر سوخته تنها به دلیل کشفیات هنری و صنعتی اش مورد توجه نیست، بلکه سازمان دهی مدنی و نظام اقتصادی پیشرفته آن نیز از جمله شگفتی های این تمدن به شمار می رود. این نشان می دهد که مردمان شهر سوخته، تنها به بقا فکر نمی کردند، بلکه به ساخت یک جامعه منظم، پویا و با روابط تجاری گسترده نیز اهمیت می دادند.

سیستم آبرسانی و دفع فاضلاب: مهندسی مدنی پیشرفته

یکی از بارزترین نمادهای سازمان دهی شهری در شهر سوخته، کشف سیستم منظم آبرسانی و دفع فاضلاب با استفاده از لوله های سفالی است. این کشف، نشان می دهد که مردمان این شهر، از برنامه ریزی شهری و مهندسی مدنی پیشرفته ای برخوردار بودند. وجود کوچه ها و خانه های منظم در کنار شبکه های فاضلاب با لوله های سفالی، نه تنها بهداشت عمومی را تضمین می کرد، بلکه نمادی از یک جامعه متمدن و بافرهنگ بود که به رفاه ساکنان خود اهمیت می داد. این سطح از برنامه ریزی، در کمتر تمدنی از آن دوره دیده شده است.

لوح های حسابداری و مهرها: ردپای اقتصاد و تجارت

کشف لوح های حسابداری نیاایلامی (Proto-Elamite) در شهر سوخته، اهمیت ویژه ای در شناخت نظام اقتصادی و اداری این تمدن دارد. این لوح ها به همراه انواع مهرها، نشان دهنده وجود یک سیستم حسابداری و کنترل اقتصادی پیچیده بوده اند. این مهرها که هم جنبه تزئینی داشتند و هم کاربردی، در تجارت و تعیین مالکیت کالاها مورد استفاده قرار می گرفتند. شواهد تجاری گسترده با مناطق دوردست مانند بین النهرین، سیستان و افغانستان، نشان می دهد که شهر سوخته یک مرکز تجاری مهم بوده و کالاهایی مانند سنگ لاجورد از طریق مسیرهای زمینی و دریایی خلیج فارس به این شهر وارد می شده اند. این روابط تجاری، اقتصاد شهر را رونق بخشیده و آن را به یکی از قطب های اقتصادی منطقه تبدیل کرده بود.

بخش های شهری و گورستان: تصویری از جامعه باستان

شهر سوخته به طور منظمی به بخش های مسکونی، صنعتی، بناهای یادمانی و یک گورستان وسیع تقسیم شده بود. گورستان شهر سوخته که حدود ۲۱۰۰۰ قبر را در خود جای داده، منبعی غنی از اطلاعات آنتروپولوژیک است. مطالعات روی اسکلت های کشف شده در این گورستان، اطلاعات ارزشمندی درباره شیوه های دفن، اشیاء همراه مرده، سن و جنس مردگان، و حتی بیماری های رایج در آن دوره را در اختیار باستان شناسان قرار داده است. برای مثال، مشخص شده که در دوره ای خاص، یک بیماری مسری موجب مرگ تعداد زیادی از کودکان و نوجوانان شده بود. این تحقیقات، تصویری ملموس از زندگی و مرگ در این تمدن باستانی را پیش روی ما می گذارد و به ما کمک می کند تا بهتر با مردمان آن روزگار ارتباط برقرار کنیم.

سایر کشفیات و گواهینامه های زندگی در شهر سوخته

علاوه بر کشفیات شگفت انگیز و برجسته، شهر سوخته در دل خود انبوهی از اشیاء کوچک و بزرگ دیگر را نیز نهفته دارد که هر یک به نوعی زندگی روزمره، اعتقادات و فناوری های مردمان این تمدن را روشن می سازند. این یافته ها، پازل تمدن شهر سوخته را تکمیل کرده و ما را به درکی عمیق تر از جامعه ای که هزاران سال پیش در این سرزمین زندگی می کردند، می رسانند.

• پیکان های سنگی: کشف هزاران پیکان سنگی در محوطه شهر سوخته، نشان دهنده رواج شکار پرندگان و حیوانات در میان ساکنان این ناحیه بود. این پیکان ها، نه تنها ابزارهای کاربردی برای تأمین غذا بودند، بلکه مهارت مردمان شهر سوخته در ساخت ابزارهای تیز و کارآمد را نیز به نمایش می گذارند.
• نقوش مذهبی و نمادین: بر روی برخی از سفالینه ها و اشیاء مکشوفه، نقوش مذهبی و نمادین به چشم می خورد. از جمله این نقوش، تصویر خورشید به صورت صلیب است که در بسیاری از نقاط فلات ایران دیده می شود و احتمالاً مربوط به پرستش خورشید در آن زمان های کهن بوده است. این نقوش، پنجره ای به دنیای باورها و اعتقادات مردمان شهر سوخته می گشایند.
• آثار اولیه خط/علامت ها: در میان کشفیات، علامت هایی نیز به دست آمده اند که ممکن است مراحل اولیه خط و نگارش باشند. این علائم، اگرچه هنوز به طور کامل رمزگشایی نشده اند، اما دلالت بر این دارند که جامعه شهر سوخته در آستانه توسعه یک سیستم نوشتاری پیچیده بوده است که گام مهمی در تکامل فکری و ارتباطی بشر محسوب می شود.
• شواهد صلح و همزیستی: نکته قابل توجه و منحصر به فرد در مورد شهر سوخته، عدم کشف هرگونه جنگ افزار یا شواهدی دال بر درگیری های نظامی گسترده است. این موضوع نشان می دهد که شهر سوخته یک تمدن وابسته به صنعت، تخصص، همبستگی و صلح بوده است. نبود شواهد جنگ و ویرانی گسترده ناشی از آن، تصویری از جامعه ای صلح طلب و باثبات را ترسیم می کند که به جای نزاع، به پیشرفت و توسعه تمرکز داشته است. این ویژگی، شهر سوخته را از بسیاری از تمدن های هم عصر خود متمایز می کند.

این کشفیات، در کنار یافته های دیگر مانند اشیاء ساخته شده از فیروزه، صدف و چوب، نشان می دهند که مردمان شهر سوخته، نه تنها در تأمین نیازهای اولیه خود موفق بودند، بلکه به جنبه های زیبایی شناسی، مذهبی و فکری زندگی نیز توجه ویژه ای داشتند. هر یک از این اشیاء، بخشی از داستان زندگی مردمان ۵۰۰۰ سال پیش را برای ما روایت می کند و ما را به قلب یک تمدن باستانی می برد که همچنان پر از راز و شگفتی است.

میراث ماندگار شهر سوخته: تمدنی فراتر از زمان

شهر سوخته، فراتر از یک محوطه باستانی تنها، گواه و نمادی از اوج گیری تمدن بشری در هزاره سوم پیش از میلاد است. کشفیات بی نظیر این سرزمین، از چشم مصنوعی که تاریخ جراحی را بازنویسی کرد تا جام انیمیشن که بانی هنر متحرک لقب گرفت، از جراحی مغز موفق تا تخته نرد کهن، و از خط کش دقیق تا صنعت نساجی پیشرفته، همگی نشان از دانش عمیق، خلاقیت بی حد و سازمان دهی اجتماعی بی نظیر مردمان آن دوران دارند. این شهر، نه تنها یک نقطه در جغرافیای ایران، بلکه یک نقطه عطف در تاریخ تمدن جهانی است.

مردمان شهر سوخته، در هماهنگی با طبیعت، از منابع خود به بهترین شکل بهره بردند و با ایجاد سیستم های پیچیده آبرسانی، نظام اقتصادی مبتنی بر حسابداری و تجارت گسترده، و تقسیم بندی منظم شهری، زیربنای یک جامعه پایدار و پیشرفته را بنا نهادند. نبود شواهد جنگ و تمرکز بر صلح و همزیستی، شهر سوخته را به الگویی از تمدن های انسانی تبدیل می کند که می توانستند بدون خشونت، به اوج شکوفایی برسند.

امروزه، شهر سوخته نه تنها برای باستان شناسان، بلکه برای هر علاقه مند به تاریخ و میراث فرهنگی، یک گنجینه بی بدیل است. این شهر ما را به درکی عمیق تر از توانایی های انسان های باستان می رساند و نشان می دهد که نبوغ و خلاقیت، مرزهای زمانی و مکانی نمی شناسد. حفظ و شناخت بیشتر این میراث گرانبها، وظیفه همه ماست تا نسل های آینده نیز بتوانند از درس های این تمدن شگفت انگیز بهره مند شوند و به آن افتخار کنند.