مراحل بافت ترمه یزدي
ترمه پارچه‌ای ظریف است که از کرک یا پشم یا ابریشم طبیعی و مصنوعی و با استفاده از طرحهای اصیل و سنتی به وسیله‌ی دستگاههای بافندگی بافته می‌شود. قیمت ترمه مناسب اصل با بهترین کیفیت که معمولا از گياهان تهيه می‌شود و طبیعی است در فروشگاه ما موجود شد
تاريخچه‌ی ترمه
شروع ترمه‌بافی در ايران به اوايل دوران صفویه بر می‌گردد. البته عده‌ای معتقد هستند که زادگاه اصلی ترمه، قلب آسیای مرکزی و ارتفاعات کشمیر است؛ اما عده‌ای دیگر بر این باوراند که ترمه‌بافی برای اولین بار در ایران آغاز شده است و سپس به کشمیر راه پیدا کرده است.
ذوق، سلیقه و ابتکار هنرمندان ایرانی، ظرافت در بافت، کیفیت و طرحهای خیال‌انگیز ترمه‌ی ایرانی در سراسر دنیا کم‌نظیر است. این هنر اصیل در زمان صفویان به دوران اوج شکوفایی خود رسیده بود، در دنیا شناخته شد و به یکی از اقلام صادراتی ایران تبدیل شد.
مراحل بافت ترمه
مواد اوليه
نخستين مرحله‌ی بافت ترمه، تهيه مواد اوليه‌ی آن است .معمولا ترمه را از پشم و ابريشم می‌بافند. پشم سفيد رايج‌ترين پشمی است كه در بافت ترمه مورد استفاده قرار می‌دهند چون می‌توان آن را به رنگهای دلخواه رنگ‌آمیزی کرد. پشمی که در بافت ترمه مورد استفاده قرار می‌گیرد باید مرغوب باشد و الیاف بلندی داشته باشد. این ویژگی‌ها در پشم گوسفندان ایران و کشمیر وجود دارد.
شستن پشم
پس از تهيه‌ی پشم مرغوب، اولين مرحله تميز كردن پشم از چربی و آلودگی‌های موجود در آن است. این مرحله بايد قبل از رنگرزی انجام شود.
سفيد كردن پشم
در ايران از دو روش برای سفيد كردن پشم استفاده می‌شود.
در روش اول پشمها را در چمنزار پهن می‌کردند تا پس از جذب شبنم و تبخير آن در روز سفيدتر شود و اين عمل را چندين بار تکرار می‌کردند.
روش دوم استفاده از مشتقات گوگرد برای سفيد كردن پشم است.
ثابت كردن رنگ
بعد از اينكه پشمها به اندازه‌ی كافی سفيد شدند، مرحله‌ی بعد رنگ کردن آنها است كه يكی از مهم‌ترين مراحل در تهيه‌ی پشم برای بافت ترمه است. از آنجایی که رنگ‌هايی كه مستقيم به كار برده شوند دوام و ثبات ندارند، رنگرزهای ايران برای رفع اين مشكل، از موادی به نام دندانه استفاده می‌كردند. دندانه یک ماده‌ی شيميايی معدنی است كه توانايی جذب رنگ را در پشم افزايش می‌دهد. رايج‌ترين دندانه‌هایی كه در ايران به كار می‌رفتند عبارت‌اند از زاج سفيد، قلع، روی، كلر، سرب و … .
ابريشم طبيعی
تار مورد استفاده در ترمه‌بافی از ابريشم طبيعی و گاه نخ پنبه است؛ پود آن نيز از ابريشم، نخ و يا كرك همراه با رنگهای متنوع است.
رنگرزی با رنگهای طبيعی و گياهی
رنگ ترمه‌های ايرانی معمولا از گياهان تهيه می‌شود و طبیعی است. اين رنگ ممكن است از ريشه، تنه، برگها، گل، ميوه يا پوست گياهان به دست آيد.
ترمه در گذشته بيشتر با ترکيبی از رنگهای قهوه‌ای و کرم بافته می‌شده اما امروزه در کنار اين رنگها، از رنگهای متنوع ديگری نيز استفاده می‌کنند که از مواد زیر به دست می‌آیند:
- رنگ روناس: نارنجی، قرمز
- برگ حنا: قرمز، قهوه‌ای
- ريشه‌ی توت: زرد
- پوست گردو: قهوه‌ای، خاکستری
- زردچوبه: زرد پررنگ
- برگ مو: زرد روشن
- برگ توت: زرد روشن
- برگ چای: زرد، قهوه‌ای
- پوست انار: قهوه‌ای، خاکستری
- کنده‌ی درخت بقم: بنفش، سياه
- پوست بلوط: قرمز مايل به قهوه‌ای
- پوست خشخاش: قهوه‌ای
- برگ سماق: قرمز، قهوه‌ای
- پوست درخت سيب: قهوه‌ای، زرد
انواع ترمه
انواع ترمه‌های ایرانی و کشمیری عبارت‌اند از:
شال چهارقدی که اندازه‌ی آن ۱/۵ در ۱/۵ است و به عنوان روسری يا بقچه به كار می‌رود.
شال راه‌راه که شامل دو نوع پهن و باریک است و بسته به سلیقه از آنها استفاده می‌شود.
شال اتابكی از انواع ترمه‌ی کشمیری است و در بافت آن از پشم بسیار لطیف استفاده می‌شود.
شال بندی که نقشه‌ی آن شبيه به لانه‌ی زنبور است و داخل هر خانه يك گل يا يك بته قرار می‌گیرد.
شال محرمات نوعی شال راه‌راه است كه پهنای راه‌های آن متفاوت است.
شال كشميری به انواع شالهای بافت كشمير گفته می‌شود كه معروفترين آن نقشه بته جقه، نقشه‌ی شاخ گوزنی و نقشه‌ی درختی است.
شال زمردی از انواع شالهای کشمیری اعلا است كه زمينه‌ی نيلی با نقشه‌ی بته جقه و رنگهای بسيار زنده به خصوص رنگ سبز زمردی دارد.
شال كرمان به شالهای بافت ، یکی دیگر از مراکز بافت ترمه در ایران، گفته می‌شود.
شال اميری از انواع درباری و اعلای شالهای كشميری است که معمولا نقش بته جقه و شاخ گوزنی در آن ديده می‌شود.
شال يزدی ترمه‌های بافت هستند که غالبا يا راه‌راه هستند يا گلهای شاه‌عباسی دارند كه قديمی و ناياب هستند.
ابزار كار و شيوه‌ی بافت ترمه
دستگاه بافندگی ترمه، تقريبا مثل بقیه‌ی دستگاههای نساجی سنتی، چوبی است و در خود مناطق توليد و توسط صنعتگران محلی ساخته می‌شود. اين نوع دستگاهها چهار‌وردی هستند كه وردها از طریق پدالهايی كه زير پای بافنـده قرار دارند حرکت می‌کنند. پس از تهيه‌ی مواد اوليه و آماده کردن دستگاه بافندگی، كار چله‌كشی به شكلی كه در بافت ساير منسوجات دست بافت رايج است انجام و سپس عمل بافت آغاز می‌شود. هر دستگاه ترمه نياز به يک گوشواره‌كش دارد که كار او انتخاب و تعيين نخ‌های مخصوص جهت ايجاد نقش روی پارچه است.
بافت ترمه، کار سخت و زمان‌بری بوده است. با کمک این دستگاهها یک بافنده می‌تواند حدود ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر ترمه‌ی مرغوب را در طول روز و معادل ۸ ساعت کار مفید، انجام دهد. البته بافت با استفاده از دستگاه ژاکارد که در واقع کار گوشواره‌کش را انجام می‌دهد، این میزان تولید افزایش پیدا میکند و به یک متر در روز نیز می‌رسد.
یکی از مهمترین وظایف یک بافنده‌ی ترمه، انتخاب رنگ و هماهنگی آنها است. در ضمن در بافت ترمه تارها باید یک رنگ و از یک جنس باشند و تنها امکان انتخاب رنگ در پودها وجود دارد. انتخاب رنگهای هماهنگ و گاهی متضاد به نحوی که در نهایت طرحی چشم‌نواز را ایجاد کند بسیار مهم است.
نقوش ترمه
نقش‌های ترمه نيز از گذشته‌ها تاکنون با حفظ محوريت «بته جقه» با طرح‌ها و رنگهای مختلف و متنوع به شکلی اصيل باقی مانده است به نحوی که حتی اصلی‌ترين نقش و نگار ترمه‌های ماشينی نيز بته جقه است.
ديگر نقش‌های ترمه عبارت‌اند از طرح جام، بته كشميری، بته اژدری، رضا تركی، گلزار، قاب قرآن، خجسته، تاجی، بته جقه، بته خرقه، بته بادامی، بته سروی و گل شاه‌عباسی.
ترمه رومیزی کاربردهای فراوانی دارد و بین مشتریان از محبوبیت بالایی برخوردار است. خرید رومیزی ترمه بر اساس کیفیت و برند آن برآورد می گردد.
كاربرد ترمه در گذشته و حال
در زمان‌های گذشته از ترمه استفاده‌های زیادی می‌کردند از جمله در دوختن لباس‌های فاخر، پرده، جانماز، خلعتی و… . امروزه نیز به فراخور شرایط زندگی از این بافته‌ی زیبا در تهیه‌ی رومیزی، روتختی، پارچه‌ی مبلمان و حتی اخیرا در دوخت کیف و کفش مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ترمه قبل از ورود پارچه‌ها و منسوجات بافت كارخانه‌های ماشينی غرب به ايران از رونق زیادی برخوردار بوده است و کاربردهای متنوعی داشته است به نحوی که تعداد دستگاههای بافندگی در زمان قديم در يزد به حدود ۵۰۰ تا ۷۰۰ دستگاه می‌رسيده است اما در حال حاضر اين صنعت دستی تقريبا فراموش شده است.
ترمه‌بافی از اوایل دوران صفویه در رواج داشته ولی اکنون در حال منسوخ شدن است و تنها در استان یزد بافته می‌شود و در استان‌های دیگر به فروش می‌رسد.
رنگهای استفاده شده در بافت ترمه به خصوص متن آن عبارت‌اند از عنابی، قرمز روشن، سبز، نارنجی و سیاه. طرح‌هایی که در ترمه کاربرد دارد نیز طرح‌هایی نظیر بته جقه، بته خرقه، شاخ گوزنی، بته بادامی، بته سروی، راه‌راه، امیری و… هستند.
پارچه‌ی ترمه به خاطر بافت منحصربه‌فرد خود و به دلیل تراکم زیاد پودهایش، از یک مقاومت نسبی برخوردار است و در مجموع پردوام‌تر از بقیه انواع پارچه است. با این وجود، نور و رطوبت از بزرگترین عوامل رنگ‌پریدگی ترمه است. یکی دیگر از دشمنان ترمه، بید است. همانطور که دیگر پارچه‌های پشمی را باید از بیدزدگی محافظت کرد، در نگهداری ترمه نیز باید دقت کافی داشت.
بافت ترمه نیز مانند هر هنر بافندگی دیگری نیازمند طراحی و ارائه‌ی نقشه است. در گذشته‌های دور هنرمندان بافنده با اتکا به قوه‌ی بینایی و تخیل خود ترمه را بدون نقشه می‌بافتند. به مرور زمان با ترسیم شکل‌های پیشنهادی و ثبت شده روی کاغذهای چهارخانه نقش مورد نظر را می‌کشیدند و سپس بافندگان هنرمند، آن را روی تار و پود پیاده می‌کردند. امروزه این صنعت هم همراه با پیشرفت فناوری توانسته از امکانات نرم‌افزاری رایانه‌ای در راستای بهبود خود استفاده کند و به طراحی دقیق‌تر و زیباتری دست پیدا کند به نحوی که اجرای عملیات طراحی و رنگ‌آمیزی این امکان را به وجود می‌آورد تا بافندگان و صنعتگران بتوانند نتیجه‌ی کار خود را قبل از انجام بافت مشاهده کنند و به راحتی بتوانند تغییرات مورد نیاز و اصلاحات را انجام دهند.
ترمه‌ها بر اساس تعداد رنگ نخ استفاده شده در بافت آنها و همچنین تراکم بافت، ارزش‌گذاری می‌شوند. هرچه تعداد رنگ استفاده شده در یک ترمه بیشتر باشد ارزش آن ترمه بالاتر می‌رود. در بین ترمه‌هایی هم که تعداد رنگ یکسانی دارند، طرح و تراکم بافت تعیین کننده‌ی ارزش ترمه است. هرچه تنوع رنگ و تراکم ترمه بیشتر باشد ارزش ترمه هم بیشتر می‌شود.
ترمه چیست؟
ترمه نوعی پارچه گران‌بهای بافته‌شده از الیاف بسیار لطیف است و از صنایع دستی نساجی نفیس ایران به شمار می‌رود.
استفاده از نقش‌هایی مانند بته‌جقه‌ها، گل شاه‌عباسی، طرحهای خمیده و … جزو ویژگی‌های منحصر به فرد ترمه‌ها می‌باشد. البته در برخی موارد ممکن است که حاشیه دوزی‌های زیبایی روی ترمه‌ها ایجاد شود تا جلوه و زیبایی آنها بیش از پیش نمایان شود.
البته که اصفهان یکی از شهر های تولید کننده ی ترمه است ولی ترمه یزد به زیبایی بسیار معروف است. برای ترمه‌بافی از ابریشم و پشم مرغوب با الیاف بلند استفاده می‌کنند. نخ‌ها با رنگهای گیاهی و مواد مصنوعی طبیعی، و بیشتر به رنگهای عنابی، قرمز، سبز، نارنجی و مشکی رنگرزی می‌شوند.
برای دیدن و می توانید با کلیک بر روی لینک وارد صفحه مربوطه شوید.
تاريخچه ترمه
هر چند برخی معتقدند كه زادگاه اصلی ترمه قلب آسيای مركزی و ارتفاعات كشمير است، مشاهدات نشان می‌دهد شروع ترمه بافی در ايران به اوايل می رسد.
عده ای نيز بر اين باورند كه ترمه بافی در ابتدا درايران آغاز گرديد و سپس به كشمير راه يافته است. آنچه در خصوص اين پارچه بسيار ظريف ميتوان گفت اين است كه ذوق و سليقه و ابتكار ايرانيان در ظرافت بافت، جنس و طرحهای خيال انگيز آن در جهان كم نظير ميباشد.
این هنر در دوره شاه عباس صفوی به اوج تکامل خود رسید و به شهرتی جهانی دست یافت. شاه عباس طراحان برجسته ای را از چین وارمنستان به ایران دعوت کرد تا هنر نوین خود را به ایرانیان تعلیم دهند به همین دلیل ترمه های آن زمان زیبایی و برجستگی خاصی پیدا کرد .
به گونه ای که امروزه در کل جهان ،ترمه ایران شناخته شده است.
مراحل بافت ترمه
1) مواد اولیه مصرفی :
نخستین مرحله بافت ترمه، مانند هر هنر دیگری، تهیه کردن مواد اولیه آن است. ترمه بیشتر با ابریشم و پشم بافته می‌شود. اما پشم سفید رایج ترین پشمی است که در بافت ترمه مورد استفاده قرار می گیرد چون رنگ آمیزی آن ساده‌تر است.
پشم باید مرغوب باشد و الیـاف بلندی داشته باشد که گوسفندان ایران و کشمیر دارای پشم های نرم و محکم خوبی بوده و تا حد زیادی براق و سفید است. و بهترین پشم گوسفند در ناحیه پهلوها، شکم، پشت گردن و سر وساق پا قرار دارد و معمولا این پشمها برای بافت ترمه استفاده می شود.
نحوه آماده کردن، ریسیدن و رنگرزی کردن و بافتن پشم در قرن 16 میلادی در ایران پیشرفت زیادی کرد.
2) شستن پشم :
پس از تهیه مرغوب ترین پشم، باید دقت شود که پشم ها قبل از رنگرزی کاملا تمیز شوده و از هر چربی و کثیفی پاک شوند.
یکی از روش های معمول از گذشته این بود که قبل از قیچی کردن پشم گوسفندان، حیوان را 10 دقیقه در آب میشویند. با این‌کار ناخالصی ها کاملا پاک می شوند و پشم کاملا براق و آماده ی چیدن می‌گردد.
3) سفید کردن پشم :
یکی از مراحل مهم در تهیه ی ترمه سفید کردن پشم است که برای این کار دوروش متعارف وجود دارد که هرکدام را جداگانه بررسی می‌کنیم.
روش اول : پشمها را در چمنزار پهن می می‌کنند تا پس از جذب شبنم و تبخیر آن در روز سفیدتر گردد و این عمل را چندین مرحله انجام می دادند.
روش دوم: استفاده از مشتقات گوگرد برای سفید کردن پشم . سرعت این روش بیشتر بوده و در تهیه ی ترمه بیشتر از این روش استفاده می‌شود.
4) ثابت کردن رنگ :
بعد از سفید کردن پشم ها، نوبت به رنگ کردن آنها می‌رسد که یکی از مهمترین مراحل در بافت ترمه می باشد. چون رنگهایی که مستقیم بکار برده شوند دوام و ثبات ندارند و رنگرزهای ایران برای رفع این مشکل، از موادی بنام دندانه استفاده می کردند.
دندانه ماده شیمیایی معدنی است که توانایی جذب رنگ را در پشم افزایش می دهد. برای اینکه دندانه واکنش مطلوب خود را در رنگرزی کسب کند باید قبلآ خالص گردد. رایج ترین دندانه ها که در ایران بکار می رفتند عبارتند از : زاج سفید ـ قلع ـ روی ـ کلر ـ سرب و سولفاتهای دیگر که مواد معدنی و مازوج و برگ سماق و غیره که مواد گیاهی بودند.
5) رنگرزی به وسیله رنگهای طبیعی و گیاهی :
رنگ ترمه‌های ایرانی معمولا از گیاهان طبیعی تهیه می شود. این رنگ ممکن است از ریشه، تنه، برگها، گل، میوه و یا پوست گیاهان بدست آید. چون حفظ پارچه های ترمه پشمی بسیار مشکل است و در اثر رطوبت و بید از میان رفته اند و اطلاعات کمی از رنگ آنها باقی مانده است.
ابزار كار و شيوه بافت ترمه
دستگاه بافندگی ترمه، تقريبا شبيه ساير دستگاههای نساجی سنتی، چوبی است و در خود مناطق توليد و توسط صنعتگران محلي ساخته مي شود.
اين نوع دستگاهها چهار وردی است كه وردها توسط پدالهايی كه در زير پاي بافنـده قرار دارند بــه حركت در مي آيند. پس از تهيه مواد اوليه و تدارك دستگاه بافندگي كار چله كشی به شكلی كه در بافت ساير منسوجات دست بافت رايج است انجام و بدنبال آن عمل بافت آغاز می گردد.
هر دستگاه نياز به يك گوشواره كش دارد كه استادكار در پشت دستگاه نشسته و گوشواره كش در بالای آن قرار مي گيرد که كار وي انتخاب و تعيين نخهاي مخصوص جهت ايجاد نقش بر روی پارچه می باشد و نقوشي كه معمولا بر روی ترمه هاي ايرانی ديده می شود حاصل و نتيجه همكاری گوشواره كش با استاد است.
بافت ترمه كار بسيار مشكل و طاقت فرسايی بوده است. بافت ترمه با دستگاههاي سنتي نياز به صرف وقت، دقت و مهارت فراوان بوده و به كمك اين دستگاه می توان حدود 20 الي 25 سانتي متر ترمه مرغوب در طول روز ( معادل 8 ساعت کار مفيد ) بافت ولی با استفاده از دستگاه ژاكارد كه در حقيقت كار گوشواره كش در دستگاههای ساده بافندگی را انجام مي دهد توليد كمی افزايش يافته و به حدود 100 سانتي متر در روز رسيده است.
يكي از حساس ترين وظايف بافنده انتخاب رنگ و هماهنگي آن می باشد كه ترمه باف بايد سعي و دقت بسياری در آن بكار برد و دشواری اين مطلب وقتي روشن می شود كه توجه كنيم تارهای ترمه بايد همگی دارای يك رنگ و از يك جنس باشند و تنها انتخاب رنگ در مورد پودها متفاوت بود، يعنی زمينه هميشه ثابت و تنها در متن آن می بايست انتخاب رنگها صورت پذيرد.
انواع ترمه
انواع ترمه های ایرانی و کشمیری بشرح زیر می باشند:
1_ شال چهرقدی :
اندازه آن 5/1*5/1 می باشد و برای روسری یا بقچه بکار می رود که هم لچک ترنجی آن متداول بوده و هم نوع گلدار آن .
2_ شال راه راه :
که بر دونوع است :
- شال راه راه پهن
- شال راه راه باریک
مرجع: fabric land
که هرکدام نوع مصرف خودش را متناسب با سلیقه افراد در استفاده از آنها دارد.
3_ ترمه شال اتابکی :
از نوع کشمیری است و از پشم بسیار لطیف بافته می شود.
4_ترمه شال بندی :
نقشه آن شبیه لانه زنبور است و داخل هر خانه یک گل یا یک بته می خورد
5_ ترمه شال محرمات :
به نوعی شال راه راه گفته می شود که پهنای رههای آن متفاوت است .
6_ شال کشمیری :
به انواع شالهای بافت کشمیر گفته می شود که معروفترین آن نقشه بته جقه ،نقشه شاخ گوزنی و نقشه درختی می باشند.
7_ شال زمردی :
نوع اعلای شال کشمیری است که زمینه نیلی با نقشه بته جقه و رنگهای بسیار زنده بخصوص رنگ سبز زمردی دارد.
8_ شال کرمان :
به تمام شالهای بافت کرمان گفته می شودو انواع گوناگون دارد .
9_ شال امیری :
همچنانکه از نامش پیداست از انواع درباری و اعلای شالهای کشمیری است عموما نقش بته جقه و شاخ گوزنی آن دیده شده است .
10_ شال یزدی :
ترمه های یزدی به ترمه های بافت منطقه یزد گفته می شود که اکثرا یا راه راه هستند و یا گلهای شاه عباسی می خورند که قدیمی و نایاب هستند.
نگهداری، شستشو و اتو کشی ترمه
اصولاً پارچهٔ ترمه به سبب بافت منحصر به فرد و به دلیل تراکم زیاد پودهایش از یک مقاومت نسبی مطلوب برخوردار است و در مجموع پردوام تر از بقیهٔ انواع پارچه است. با این وجود، نور و رطوبت از بزرگترین عوامل رنگ پریدگی ترمه است. زیرا قسمت‌های سیاه آن در برابر نور و حرارت حساس تر از بقیهٔ قسمت‌ها بوده و به راحتی آنها را جذب میکند.
هم چنین بید یکی از دشمنان ترمه است و به همان گونه که پارچه‌های پشمی در برابر بیدزدگی محافظت می‌شود، می‌بایست در نگهداشت ترمه اقدام شود، که متداول‌ترین آنها استفاده از نفتالین می‌باشد. از آن جا که معمولاً ترمه با آستری و یراق همراه می‌شود، شستن ترمه با آب به محصول آسیب می‌رساند و از طرفی دمای بالای آب و مواد شیمیایی موجود در مواد شوینده نیز می‌تواند آسیب زا باشد؛ بنابراین تنها راهی که برای شستشوی ترمه پیشنهاد شده خشکشویی است.