لایحه دفاعیه استرداد هدایای نامزدی

زمانی که دوران نامزدی به سرانجام نمی رسد و وصال صورت نمی گیرد، ممکن است یکی از طرفین اقدام به مطالبه هدایای داده شده کند. در چنین موقعیتی، تنظیم یک لایحه دفاعیه قوی و مستدل برای خوانده، از اهمیت بالایی برخوردار است تا بتواند به خوبی از حقوق خود دفاع کرده و از ابهامات حقوقی این مسئله عبور کند. این لایحه، کلید اصلی برای روشن کردن زوایای پرونده و اثبات حقانیت است.

دوران نامزدی، فصلی از زندگی است که با امید و آرزوهای مشترک آغاز می شود و هدایایی بین دو طرف رد و بدل می گردد؛ هدایایی که هر یک نمادی از مهر و علاقه و تجسمی از آینده ای درخشان تلقی می شوند. اما گاهی سرنوشت، مسیر دیگری را رقم می زند و این وصلت شیرین به دلایلی به هم می خورد. در این میان، مسئله حقوقی «استرداد هدایای نامزدی» مطرح می شود که می تواند برای طرفین، به ویژه فردی که با مطالبه این هدایا مواجه شده (خوانده دعوا)، چالش برانگیز باشد. شاید در نگاه اول، این موضوع ساده به نظر برسد، اما پیچیدگی های قانونی و ظرافت های اثباتی آن، لزوم یک دفاع حقوقی مستحکم را آشکار می سازد. تصور کنید در چنین وضعیتی قرار گرفته اید؛ دغدغه ذهنی شما نه تنها بازگرداندن هدایا، بلکه حفظ آبرو و جلوگیری از تضییع حقوق تان است. در اینجاست که نقش یک لایحه دفاعیه جامع و دقیق، پررنگ تر از همیشه خودنمایی می کند.

اهمیت لایحه دفاعیه در دعوای استرداد هدایای نامزدی

مفهوم نامزدی در فرهنگ ما، به دورانی گفته می شود که دو نفر قصد ازدواج دارند و برای این منظور با یکدیگر آشنا شده و خانواده ها نیز در جریان هستند، اما هنوز عقد نکاح جاری نشده است. در این دوره، عرفاً هدایایی بین طرفین رد و بدل می شود که می تواند از یک شاخه گل ساده تا قطعات گران بهای طلا و جواهر را شامل شود. وقتی این وصلت به هر دلیلی به هم می خورد، خواهان (فردی که هدیه داده است) ممکن است ادعای استرداد این هدایا را مطرح کند.

در این نقطه، خوانده (فردی که هدایا را دریافت کرده) خود را در موقعیتی حساس می یابد؛ چرا که باید در مقابل ادعای خواهان، از خود دفاع کند. بدون یک دفاعیه قوی، ممکن است تمام هدایا، حتی آن هایی که عرفاً غیرقابل استرداد هستند یا بدون تقصیر وی تلف شده اند، از او مطالبه شوند. لایحه دفاعیه، در واقع، داستان شماست که به زبان قانون و با استدلال های حقوقی برای دادگاه روایت می شود. این لایحه نه تنها باید وضعیت حقوقی هدایا را روشن کند، بلکه باید به دادگاه نشان دهد که چرا ادعای خواهان، تماماً یا بعضاً، فاقد وجاهت قانونی است. یک لایحه مستدل می تواند مسیر پرونده را تغییر دهد و از یک موقعیت دشوار، یک پیروزی حقوقی برای خوانده رقم بزند.

مبانی قانونی دعوای استرداد هدایا: نقاط قوت و ضعف از دیدگاه دفاعی

برای دفاع موفق در پرونده استرداد هدایای نامزدی، آشنایی عمیق با مواد قانونی مرتبط و توانایی تفسیر آن ها از منظر دفاعی، حیاتی است. قانون مدنی ایران، چارچوب اصلی را برای این گونه دعاوی مشخص کرده است که خوانده باید با هوشمندی از آن بهره ببرد.

ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی: محور اصلی دعوا

ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی بیان می دارد: «هر یک از نامزدها می تواند در صورت به هم خوردن وصلت منظور، هدایایی را که به طرف دیگر یا ابوین او برای وصلت منظور داده است مطالبه کند. اگر عین هدایا موجود نباشد، مستحق قیمت هدایایی خواهد بود که عادتاً نگاه داشته می شود، مگر اینکه آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده باشد.»

این ماده، ستون فقرات دعوای استرداد هدایاست و خوانده باید هر عبارت آن را با دقت تحلیل کند:

• عبارت «به هم خوردن وصلت منظور»: خواهان باید اثبات کند که وصلت اصلاً صورت نگرفته یا به هم خورده است. خوانده می تواند با استدلال هایی، عدم تحقق این شرط را زیر سوال ببرد. مثلاً، اگر به هم خوردن وصلت به دلیل اصرار خواهان بر شروط غیرمتعارف یا نقض تعهدات او بوده باشد، خوانده می تواند با روایت دقیق وقایع و مستندات، نشان دهد که تقصیر اصلی متوجه خواهان بوده است. اگرچه تقصیر در بهم خوردن وصلت مستقیماً در استرداد هدایای مصرفی تأثیری ندارد، اما می تواند در مواردی همچون اثبات قصد اهدای هدیه (نه برای وصلت) یا حتی در دعوای متقابل استرداد هدایای خوانده مطرح شود.

• عبارت «هدایایی را که برای وصلت منظور داده است»: این بخش یکی از نقاط قوت دفاعی خوانده است. خواهان باید ثابت کند که هدیه، صرفاً به قصد ازدواج داده شده است. خوانده می تواند با آوردن دلایلی، اثبات کند که هدایا به مناسبت های دیگری نظیر تولد، عیدی، قدردانی یا موفقیت های شخصی اهدا شده اند و قصد اهدای آن ها تنها معطوف به وصلت نبوده است. در این صورت، هدیه ماهیت هبه پیدا می کند و تابع قواعد خاص خود می شود که ممکن است استرداد آن را دشوارتر سازد.

ماده ۱۰۳۸ قانون مدنی: فوت یکی از نامزدها

ماده ۱۰۳۸ قانون مدنی تصریح می کند: «مفاد ماده قبل، از حیث رجوع به قیمت در موردی که وصلت منظور در اثر فوت یکی از نامزدها به هم خورد محسوس نخواهد بود.»

این ماده یک استثنای مهم بر قاعده استرداد قیمت هدایاست. اگر وصلت به دلیل فوت یکی از نامزدها به هم بخورد، اگرچه عین هدایای موجود همچنان قابل استرداد است، اما امکان مطالبه قیمت هدایای تلف شده وجود نخواهد داشت. این یک سپر دفاعی قوی برای خوانده است، در صورتی که یکی از طرفین فوت کرده باشد و خواهان به دنبال مطالبه قیمت باشد.

ماده ۲۶۵ قانون مدنی: اصل عدم تبرع و قابلیت دفاعی آن

ماده ۲۶۵ قانون مدنی می گوید: «هر کس مالی به دیگری بدهد ظاهر در عدم تبرع است؛ بنابراین اگر کسی چیزی به دیگری بدهد بدون اینکه مقروض آن چیز باشد، می تواند استرداد آن را از او بخواهد.»

این اصل، به ظاهر به نفع خواهان است، اما خوانده با استناد به آن می تواند بار اثبات «قصد تبرع» (بخشیدن با نیت بلاعوض بودن) را بر عهده خواهان بگذارد. اگر خوانده بتواند شواهدی ارائه دهد که خواهان واقعاً قصد تبرع داشته و هدیه را بدون هیچ انتظار بازگشتی اهدا کرده است (مثلاً در جشن تولد با جملاتی دال بر هدیه بودن صرف)، ادعای خواهان برای استرداد می تواند تضعیف شود. هر چند اصل بر عدم تبرع است، اما با قرائن و امارات می توان خلاف آن را ثابت کرد.

مواد ۷۹۵ الی ۸۰۷ قانون مدنی (عقد هبه): تفاوت با نامزدی و راهکارهای دفاعی

هبه، عقدی است که به موجب آن، شخصی مالی را به رایگان به دیگری تملیک می کند. هدایای دوران نامزدی، هرچند شبیه هبه به نظر می رسند، اما تفاوت های حقوقی مهمی دارند. هدایای نامزدی «برای وصلت منظور» داده می شوند، در حالی که هبه می تواند بدون هیچ شرط یا منظوری صورت گیرد.

توضیح تفاوت و کاربرد دفاعی:

• دوران نامزدی: در این دوران، هدف اصلی وصلت است و اگر وصلت به هم بخورد، هدایا (در شرایط ماده ۱۰۳۷) قابل استرداد هستند.

• دوران عقد (بعد از نکاح): اگر هدایا پس از جاری شدن عقد نکاح رد و بدل شده باشند، دیگر مشمول مواد ۱۰۳۷ و ۱۰۳۸ نمی شوند و تحت قواعد عقد هبه قرار می گیرند. در عقد هبه، واهب (هدیه دهنده) می تواند تحت شرایطی از هبه رجوع کند (مثلاً اگر هدیه به فرزند خود داده باشد یا اگر عین موهوبه تلف نشده باشد). اما اگر هبه با قصد عوض یا شرط خاصی انجام شده باشد یا عین موهوبه تلف شده باشد، رجوع از آن ممکن است دشوارتر باشد.

برای خوانده، تشخیص زمان دقیق اهدای هدایا (قبل از عقد یا بعد از آن) بسیار مهم است. اگر خواهان، هدایای دوران عقد را به اشتباه تحت عنوان هدایای نامزدی مطالبه کرده باشد، خوانده می تواند با استناد به قواعد هبه و عدم انطباق با مواد ۱۰۳۷ و ۱۰۳۸، دفاع قوی ای را مطرح کند.

شرایط عدم قابلیت استرداد هدایا: دلایل محکم برای دفاع خوانده

دفاع خوانده تنها به نفی ادعای خواهان خلاصه نمی شود، بلکه باید بر دلایلی محکم تکیه کند که قانون صراحتاً استرداد هدایا را در آن موارد منع کرده یا دشوار ساخته است. این شرایط، نقاط قوت اصلی لایحه دفاعیه هستند.

۳.۱. ماهیت هدایا: مصرفی یا غیرمصرفی؟

شناسایی ماهیت هدیه، اولین گام در دفاع است.

هدایای مصرفی

این دسته از هدایا به گونه ای هستند که با یک بار یا چند بار استفاده، از بین می روند یا ماهیت خود را از دست می دهند. به عنوان مثال، یک جعبه شیرینی، یک دسته گل، عطر، لوازم آرایش، یا لباس های زیر. قانونگذار در ماده ۱۰۳۷ اشاره ای به این نکته دارد که اگر عین هدایا موجود نباشد، تنها «مستحق قیمت هدایایی خواهد بود که عادتاً نگاه داشته می شود». این عبارت به طور ضمنی، هدایای مصرفی را از شمول استرداد خارج می کند.

چگونگی اثبات و دفاع: خوانده می تواند با استناد به عرف جامعه و ماهیت هدیه، اثبات کند که این هدایا ذاتاً مصرفی بوده اند و از بین رفته اند. نیازی به اثبات تلف بدون تقصیر نیست، زیرا مصرف شدن خود نوعی تلف عادی و عرفی است. به عنوان مثال، اگر خواهان مطالبه قیمت یک عطر گران بها را دارد، خوانده می تواند استدلال کند که عطر کالای مصرفی است و به مرور زمان استفاده و تمام می شود، بنابراین قابل استرداد نیست.

هدایای غیرمصرفی

این هدایا، کالاهایی هستند که عرفاً برای نگهداری طولانی مدت خریداری می شوند و با مصرف عادی، از بین نمی روند. نمونه های بارز آن، طلا، جواهر، ساعت، موبایل، یا لپ تاپ هستند. برای این دسته از هدایا، شرایط استرداد سخت گیرانه تر است.

چگونگی دفاع: حتی در مورد هدایای غیرمصرفی نیز، خوانده می تواند دفاع کند. عمده ترین راه دفاع، اثبات «تلف شدن بدون تقصیر» یا «قصد تبرع خواهان» است. اگر عین هدیه موجود نیست، خواهان باید ثابت کند که تلف شدن آن به دلیل تقصیر خوانده بوده است. همچنین، اگر خوانده بتواند ثابت کند که هدیه با قصد بخشش (تبرع) و نه صرفاً به قصد وصلت، اهدا شده است، می تواند از استرداد آن جلوگیری کند.

۳.۲. وضعیت عین هدایا: موجود یا تلف شده؟

وضعیت فیزیکی هدیه در زمان مطالبه، تأثیر مستقیمی بر نحوه دفاع دارد.

اگر عین هدیه موجود باشد

در این حالت، اصل بر این است که عین هدیه باید مسترد شود. اما خوانده باز هم می تواند با اثبات «قصد تبرع» (بخشیدن محض) خواهان، از این قاعده فرار کند. اگر هدیه به گونه ای داده شده که نشان می دهد خواهان هیچ قصدی برای بازپس گیری آن، حتی در صورت به هم خوردن وصلت، نداشته است، دفاع خوانده تقویت می شود. مثلاً اظهاراتی مانند این هدیه از من به تو، بدون هیچ شرطی می تواند مؤید قصد تبرع باشد.

اگر عین هدیه موجود نباشد (تلف شده باشد)

اینجا میدان اصلی دفاع برای خوانده است. قانونگذار دو شرط اساسی برای مطالبه قیمت هدایای تلف شده قرار داده است:

• شرط «عادتاً نگاه داشته می شود»: همانطور که قبلاً اشاره شد، هدایایی که عرفاً نگهداری نمی شوند (مانند بسیاری از پوشاک یا عطر)، حتی اگر کامل مصرف نشده باشند، از شمول استرداد قیمت خارج می شوند. خوانده می تواند با استناد به عرف و نظر کارشناس (در صورت لزوم)، ثابت کند که هدیه مورد نظر، از جمله لوازمی نیست که «عادتاً نگاه داشته می شود».

• شرط «بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده باشد»: این مهم ترین رکن دفاعی در این بخش است. بار اثبات تقصیر خوانده، بر عهده خواهان است. خواهان باید ثابت کند که خوانده با سهل انگاری یا عمد، باعث تلف شدن هدیه شده است.

  • راه های اثبات عدم تقصیر خوانده: خوانده می تواند با ارائه مدارک و شهادت شهود، ثابت کند که تلف شدن هدیه بدون تقصیر او بوده است. مثال هایی از این موارد می تواند شامل: سرقت (با گزارش پلیس)، آتش سوزی (با گزارش آتش نشانی)، بلایای طبیعی (زلزله، سیل) یا حتی مصرف عادی و متعارف باشد که موجب فرسوده شدن و از بین رفتن تدریجی هدیه شده است. به عنوان مثال، یک لباس گران بها که در طول دوران نامزدی به دفعات پوشیده شده و فرسوده گشته است، تلف عادی محسوب می شود.

  • تمایز بین مصرف عادی و تلف ناشی از تقصیر: باید مرز مشخصی بین مصرف طبیعی که منجر به فرسایش یا اتمام هدیه می شود و تلف شدن ناشی از بی مبالاتی یا تقصیر خوانده قائل شد. دادگاه ها معمولاً این تفاوت را مد نظر قرار می دهند و اینجاست که نقش لایحه دفاعیه برای توضیح این تمایزات برجسته می شود.

۳.۳. هدف اهدای هدیه: «برای وصلت منظور» یا مقاصد دیگر؟

این یکی از مؤثرترین راه های دفاع برای خوانده است. اگر بتوانید ثابت کنید که هدیه به قصد دیگری غیر از «وصلت منظور» داده شده، ادعای خواهان کاملاً بی اعتبار می شود.

چگونگی اثبات:

• مناسبت های خاص: آیا هدیه در روز تولد، عید نوروز، سالگرد آشنایی، جشن فارغ التحصیلی یا هر مناسبت خاص دیگری اهدا شده است؟ ذکر این مناسبت ها و ارائه شواهد (کارت تبریک، پیامک، عکس های جشن) می تواند نشان دهد که هدیه با هدف گرامیداشت آن مناسبت و نه صرفاً به قصد ازدواج داده شده است.

• شهادت شهود: افرادی که در زمان اهدای هدیه حضور داشته اند و از نیت خواهان آگاه بوده اند، می توانند شهادت دهند که قصد واقعی خواهان، اهدای هدیه برای مناسبتی خاص بوده است.

• پیام ها، عکس ها و قرائن: اسکرین شات از پیام های تبریک، عکس هایی که هدیه در کنار کیک تولد یا در یک محیط جشن دیگر دیده می شود، یا هر قرینه دیگری که نشان دهد نیت خواهان چیزی فراتر از «وصلت منظور» بوده، می تواند به عنوان مدرک ارائه شود.

۳.۴. فوت یکی از نامزدها

همانطور که در ماده ۱۰۳۸ قانون مدنی آمده است، اگر وصلت به دلیل فوت یکی از نامزدها به هم بخورد، اگرچه عین هدایای موجود همچنان قابل استرداد است، اما قیمت هدایای تلف شده قابل مطالبه نخواهد بود. این یک دفاع غیرقابل انکار برای خوانده در صورت فوت یکی از طرفین است. در لایحه دفاعیه باید به صراحت به این ماده قانونی استناد و تأکید شود که خواهان حق مطالبه قیمت را ندارد.

راهنمای گام به گام تنظیم لایحه دفاعیه استرداد هدایای نامزدی

تنظیم لایحه دفاعیه یک فرآیند هنرمندانه و حقوقی است که نیازمند دقت، جامعیت و استدلال قوی است. این راهنما به شما کمک می کند تا یک لایحه مؤثر و مستدل بنویسید.

۴.۱. ساختار کلی لایحه

یک لایحه دفاعیه ساختار مشخصی دارد که باید با دقت رعایت شود:

• عنوان دقیق و صریح لایحه: باید به وضوح مشخص کند که این سند، «لایحه دفاعیه در خصوص دعوای استرداد هدایای نامزدی» است. مثلاً: «لایحه دفاعیه خوانده در پرونده مطالبه استرداد هدایای نامزدی».

• مشخصات کامل طرفین، شماره پرونده، شعبه رسیدگی کننده: این اطلاعات باید در ابتدای لایحه و با دقت بسیار درج شوند تا لایحه به پرونده صحیح اختصاص یابد. (مثلاً: «ریاست محترم شعبه … دادگاه عمومی حقوقی شهرستان …»، «پرونده کلاسه: …»، «خواهان: …»، «خوانده: …»)

• مقدمه: خلاصه دعوای خواهان و درخواست رد آن: در این بخش، به صورت مختصر به خواسته خواهان (استرداد هدایا) اشاره کرده و سپس بلافاصله درخواست رد دعوای وی را مطرح کنید. این کار نشان می دهد که شما از همان ابتدا قصد دفاع قاطع دارید.

۴.۲. متن دفاعیه (استدلال حقوقی و تشریح وقایع)

این بخش، قلب لایحه دفاعیه است و باید به صورت پاراگراف بندی شده و با استدلال های منطقی تدوین شود:

• بند اول: رد کلیت دعوا و خواسته خواهان: با صراحت و قاطعیت بیان کنید که دعوای خواهان، تماماً یا در بخش های عمده، فاقد وجاهت قانونی است و دلایل آن را در ادامه تشریح خواهید کرد.

• بند دوم: تشریح وقایع از دیدگاه خوانده: داستان را از منظر خود (خوانده) روایت کنید. به نحوه آشنایی، آغاز نامزدی، علت به هم خوردن وصلت (اگر تقصیر متوجه خواهان است، با ظرافت به آن اشاره کنید)، و چگونگی اهدای هدایا بپردازید. این بخش باید صادقانه و واقع بینانه باشد.

• بند سوم: استناد به مواد قانونی مرتبط و تبیین عدم انطباق شرایط با ادعای خواهان:

  • ماده ۱۰۳۷: اگر هدایا مصرفی بوده اند یا بدون تقصیر شما تلف شده اند، با استناد به این ماده و توضیح مصادیق مصرفی بودن یا نحوه تلف شدن بدون تقصیر، مطالبه قیمت آن ها را رد کنید.

  • ماده ۱۰۳۸: در صورت فوت یکی از نامزدها، بر عدم امکان مطالبه قیمت هدایا تأکید کنید.

  • ماده ۲۶۵: اگر هدایا به قصد تبرع اهدا شده اند، به این ماده استناد کرده و دلایل خود را مبنی بر قصد بخشش خواهان ارائه دهید.

  • مواد ۷۹۵ الی ۸۰۷ (هبه): اگر هدایا پس از جاری شدن عقد نکاح داده شده اند، بر شمول قواعد هبه تأکید کرده و شرایط رجوع از هبه را (که ممکن است شامل هبه شما نباشد) تشریح کنید.

  • اثبات هدف اهدای هدیه: با ارائه دلایلی که نشان می دهد هدایا برای مناسبت های دیگر و نه صرفاً «برای وصلت منظور» اهدا شده اند، اصل مطالبه را زیر سوال ببرید.

• بند چهارم: بیان دلایل و مدارک اثباتی: تمامی مستندات خود را در این بخش نام برده و توضیح دهید که هر مدرک چگونه از دفاعیه شما حمایت می کند. (شهادت شهود، اقرار، فاکتورها، پیامک ها، عکس ها و…).

• بند پنجم: درخواست های نهایی: به وضوح از دادگاه درخواست کنید که حکم بر رد دعوای خواهان صادر کرده و در صورت امکان، تقاضای مطالبه خسارات دادرسی (هزینه دادرسی و حق الوکاله در صورت داشتن وکیل) را نیز مطرح کنید.

۴.۳. ادله اثبات دعوا (پیوست ها و ضمائم لایحه)

جمع آوری و ارائه مدارک اثباتی، ستون فقرات هر دفاعیه ای است. هرچه مدارک شما کامل تر و دقیق تر باشند، شانس موفقیت شما بالاتر می رود:

• شهادت نامه / استشهادیه: شهادت افرادی که از نحوه اهدای هدایا، مناسبت آن ها، یا تلف شدن آن ها بدون تقصیر شما آگاه هستند. (مثلاً دوستان مشترک یا اعضای خانواده که در لحظه اهدای هدیه یا در طول دوران نامزدی حضور داشته اند).

• فاکتورهای اثبات مصرف: اگر فاکتور خرید هدایای مصرفی (مثل لوازم آرایش گران قیمت یا لباس خاص) را دارید، ارائه آن ها می تواند به اثبات مصرفی بودن کمک کند.

• عکس و فیلم: تصاویری که نشان می دهد هدیه در مناسبتی خاص (تولد، عید) اهدا شده، یا عکس هایی که از خود هدیه در زمان اهدای آن و بدون ارتباط مستقیم با وصلت (مثلاً به عنوان یک جایزه) وجود دارد.

• پیامک ها و مکاتبات: پیام های متنی یا ایمیل هایی که حاوی جملاتی دال بر قصد تبرع، یا اهدای هدیه به مناسبت های دیگر، یا رضایت خواهان از تلف شدن بدون تقصیر هدیه باشد.

• گزارش تحقیقات محلی: در مواردی که نیاز به اثبات عرف (مثلاً در مورد مصرفی بودن برخی کالاها) یا اثبات وقوع حادثه ای (مثل سرقت) باشد، می توان درخواست تحقیقات محلی کرد.

• مدارک فوت (در صورت لزوم): در صورتی که وصلت به دلیل فوت یکی از نامزدها به هم خورده باشد، گواهی فوت مدرک اصلی شماست.

۴.۴. نکات کلیدی در نگارش لایحه

• زبان حقوقی و محترمانه: لایحه باید با لحنی رسمی، محترمانه و به زبان حقوقی نگارش شود. از به کاربردن الفاظ نامناسب یا توهین آمیز پرهیز کنید.

• ایجاز و وضوح: مطالب را به اختصار و با وضوح کامل بیان کنید. از حاشیه روی بپرهیزید و مستقیم به اصل موضوع بپردازید. جملات کوتاه و گویا، تأثیرگذارترند.

• منسجم بودن استدلال ها: استدلال های حقوقی و وقایع را به گونه ای مرتب کنید که یک جریان منطقی و پیوسته داشته باشند و خواننده (قاضی) به راحتی بتواند خط فکری شما را دنبال کند.

• عدم طرح ادعاهای متناقض: هرگز در لایحه خود ادعاهای متناقض مطرح نکنید. یک دفاع قوی، بر پایه های مستحکم و بدون تناقض بنا شده است. قبل از نگارش، تمامی ادعاها و استدلال های خود را بازبینی کنید.

تفاوت های اساسی لایحه دفاعیه هدایای نامزدی با هدایای دوران عقد (هبه)

در دنیای حقوق خانواده، تمایز قائل شدن بین هدایای دوران نامزدی و هدایای دوران عقد نکاح، از اهمیت حیاتی برخوردار است. این تفاوت ها، رویکرد دفاعی خوانده را به کلی تغییر می دهند و اشتباه در این تفکیک می تواند به ضرر وی تمام شود.

توضیح تفاوت های مبنایی و قانونی

• هدایای دوران نامزدی: این هدایا، همانطور که پیشتر گفته شد، در فاصله زمانی بین خواستگاری تا جاری شدن عقد نکاح رد و بدل می شوند. مبنای قانونی آن ها ماده ۱۰۳۷ و ۱۰۳۸ قانون مدنی است و شرط اصلی استرداد، «به هم خوردن وصلت منظور» است. در این حالت، اگر عین هدیه موجود نباشد، فقط قیمت هدایایی که «عادتاً نگاه داشته می شود» قابل مطالبه است، آن هم به شرطی که «بدون تقصیر طرف دیگر تلف نشده باشد».

• هدایای دوران عقد (هبه): اگر هدیه پس از جاری شدن عقد نکاح (حتی قبل از شروع زندگی مشترک) داده شود، دیگر مشمول مواد مربوط به نامزدی نیست. در این حالت، هدیه ماهیت «هبه» پیدا می کند و تابع مواد ۷۹۵ الی ۸۰۷ قانون مدنی است. در عقد هبه، اصل بر این است که واهب (هدیه دهنده) حق رجوع از هبه را دارد، مگر در موارد استثنایی.

  موارد عدم رجوع از هبه:

  • در صورتی که متهب (هدیه گیرنده) پدر یا مادر یا اولاد واهب باشد.

  • در صورتی که هبه معوض باشد (یعنی در ازای دریافت چیزی داده شده باشد) و عوض آن دریافت شده باشد.

  • در صورتی که عین موهوبه از ملکیت متهب خارج شده باشد (مثلاً آن را فروخته باشد).

  • در صورتی که در عین موهوبه تغییر فیزیکی مهمی ایجاد شده باشد (مثلاً طلا ذوب شده باشد).

تأثیر ثبت عقد نکاح بر ماهیت هدایا و چگونگی دفاع در هر یک از این دو حالت

ثبت رسمی عقد نکاح، نقطه عطفی در روابط طرفین است. هر هدیه ای که پس از این تاریخ داده شود، قطعاً تحت شمول قواعد هبه قرار می گیرد. این امر، فرصت های دفاعی جدیدی را برای خوانده ایجاد می کند:

• دفاع در مورد هدایای نامزدی: تمرکز بر عدم تحقق شرایط ماده ۱۰۳۷ (نبود قصد وصلت منظور، مصرفی بودن، تلف بدون تقصیر، فوت).

• دفاع در مورد هدایای دوران عقد (هبه): تمرکز بر اثبات عدم امکان رجوع از هبه. به عنوان مثال، اگر هدایا به عنوان «مهریه غیرمنقول» یا «شیربها» یا در ازای انجام کاری اهدا شده باشند (هبه معوض)، یا اگر هدیه از ملکیت متهب خارج شده باشد، امکان رجوع از هبه از بین می رود و خوانده می تواند با قاطعیت از خود دفاع کند.

خوانده باید با دقت تاریخ اهدای هر هدیه را مشخص کند و اگر خواهان مطالبه هدایای دوران عقد را تحت عنوان هدایای نامزدی مطرح کرده، باید با استناد به زمان اهدای هدایا و جاری شدن عقد، بر شمول قواعد هبه و عدم امکان استرداد آن ها (در صورت وجود شرایط عدم رجوع از هبه) تأکید کند.

آگاهی از تفاوت میان هدایای نامزدی و هبه دوران عقد، از اساسی ترین ابزارهای دفاعی در چنین دعاوی است. بی توجهی به این تمایز، می تواند مسیر پرونده را به کلی دگرگون کند.

نتیجه گیری: جمع بندی نکات کلیدی برای دفاع موفق و اطمینان خاطر

مواجهه با دعوای استرداد هدایای نامزدی، می تواند تجربه ای پرفشار و گیج کننده باشد. اما با آگاهی از مبانی قانونی و مسلح شدن به یک لایحه دفاعیه قوی و مستدل، می توان با اطمینان خاطر بیشتری در دادگاه حاضر شد. این مقاله سعی داشت تا شما را با تمام ابعاد دفاعی این گونه پرونده ها آشنا سازد و نشان دهد که چگونه می توان از حقوق خود به بهترین نحو پاسداری کرد.

به یاد داشته باشید که موفقیت در این پرونده ها در گرو تحلیل دقیق ماهیت هر هدیه (مصرفی یا غیرمصرفی)، زمان اهدای آن (قبل از عقد یا بعد از آن)، وضعیت فعلی هدیه (موجود یا تلف شده) و نیت واقعی خواهان از اهدای آن (برای وصلت یا مقاصد دیگر) است. یک لایحه دفاعیه جامع، باید با استناد به مواد ۱۰۳۷، ۱۰۳۸، ۲۶۵ و مواد مربوط به عقد هبه، هر یک از این زوایا را روشن سازد و با شواهد و مدارک محکمه پسند، ادعای خواهان را به چالش بکشد. با برنامه ریزی دقیق، جمع آوری مستندات و نگارش اصولی لایحه، می توانید نه تنها از تضییع حقوق خود جلوگیری کنید، بلکه احساس آرامش و اطمینان را به دست آورید.