قلعه تسمو کجاست؟

قلعه تسمو (Tesmo Fort)، نگین تاریخی بر فراز تپه های لداخ، در شمال هندوستان و دقیقاً در شهر قدیمی له (Old Leh) قرار گرفته است. این دژ باستانی، یادگاری باشکوه از قرن شانزدهم میلادی، خود را به عنوان نمادی از تاریخ و فرهنگ غنی این منطقه به رخ می کشد و هر ساله مسافران بسیاری را به سوی خود فرامی خواند تا از عظمت و چشم اندازهای بی نظیرش لذت ببرند.

سفر به لداخ، این سرزمین کوهستانی و اسرارآمیز، همیشه با حس کنجکاوی و اشتیاق کشف همراه بوده است. در میان کوه های سربه فلک کشیده هیمالیا و در دل منطقه ای که به بام جهان شهرت دارد، قلعه تسمو مانند تاجی بر سر شهر له می درخشد. این قلعه نه تنها یک بنای تاریخی کهن است، بلکه پنجره ای به گذشته ای پرفراز و نشیب، حکایت از دوران پادشاهان و جنگ های حماسی دارد. بازدید از قلعه تسمو، فرصتی بی نظیر برای قدم زدن در تاریخ و تجربه تلاقی فرهنگ و طبیعت است؛ جایی که هر خشت و هر دیواره، داستانی ناگفته از صلابت و زیبایی را زمزمه می کند.

معرفی جامع قلعه تسمو (Tesmo Fort): قلعه ای بر فراز شهر له

تصور کنید که در دشتی وسیع، رو به کوه های سر به فلک کشیده ایستاده اید و در دوردست، بنایی عظیم بر فراز تپه ای بلند، خودنمایی می کند. این تصویر آشنایی است که در مواجهه با قلعه تسمو در شهر له لداخ به ذهن متبادر می شود. این دژ کهن، نه تنها یک نقطه در نقشه جغرافیایی، بلکه بخشی جدایی ناپذیر از هویت منطقه لداخ است و با صلابت خود، داستان های قرن ها مقاومت و فرهنگ را روایت می کند.

موقعیت دقیق و مشخصات جغرافیایی: چشم اندازی بی نظیر از بام له

قلعه تسمو در شهر قدیمی له (Old Leh) قرار گرفته و از تقریباً تمامی نقاط شهر قابل مشاهده است؛ گویی نگهبانی ابدی بر این شهر آرام کوهستانی. این قلعه بر فراز تپه ای به همین نام، یعنی تپه تسمو، بنا شده و به همین دلیل، دسترسی به آن مستلزم یک پیاده روی دلپذیر و در عین حال چالش برانگیز است. پاداش این پیاده روی، اما، چشم اندازی پانورامیک و breathtaking از دره له، خانه های سنتی و کوه های اطراف است که هر بیننده ای را مسحور خود می کند. این موقعیت استراتژیک، نه تنها برای دفاع در دوران باستان اهمیت داشت، بلکه امروزه نیز آن را به یکی از دیدنی های لداخ و توریستی ترین مکان های لداخ تبدیل کرده است.

تاریخچه و ریشه ها: میراثی از شاه تاشی نامگیال

تاریخچه قلعه تسمو به قرن شانزدهم میلادی بازمی گردد، زمانی که شاه تاشی نامگیال، فرمانروای وقت لداخ، دستور ساخت این قلعه مستحکم را صادر کرد. در آن دوران، منطقه لداخ پیوسته در معرض حملات و تاخت و تازهای مختلف قرار داشت و نیاز به یک سد دفاعی قدرتمند، بیش از هر زمان دیگری احساس می شد. قلعه تسمو با هدف محافظت از شهر له در برابر دشمنان طراحی و ساخته شد و سالیان متمادی نقش حیاتی خود را به عنوان یک مرکز استراتژیک و دفاعی ایفا کرد. این قلعه، شاهد نبردها، پیروزی ها و تغییرات بسیاری در طول تاریخ بوده و هر دیوارش، پژواک داستان هایی از شجاعت و پایداری را در خود نهفته دارد.

معماری و نمادشناسی: تاج له بر فراز تپه

معماری قلعه تسمو نمونه ای درخشان از سبک بومی لداخ است؛ سبکی که سادگی، استحکام و شکوهی خاص را در هم می آمیزد. با وجود اینکه گذر زمان و عوامل طبیعی بخش هایی از این قلعه را ویران کرده است، اما بقایای آن همچنان عظمت و زیبایی گذشته را به نمایش می گذارد. این قلعه به دلیل موقعیت بلند خود، همچون تاجی بر سر شهر له جلوه گر می شود و به همین دلیل، برخی آن را «تاج له» می نامند. دیوارهای سنگی ضخیم، برج های دیده بانی و ساختار پلکانی آن، نشان دهنده هوشمندی مهندسی آن زمان و توانایی مردم لداخ در ساخت بناهایی مقاوم در برابر شرایط سخت طبیعی و انسانی است.

بخش های دیدنی و جاذبه های داخلی: سفری به دل هنر و معنویت

اگرچه بسیاری از بخش های اصلی قلعه در طول قرون متمادی دستخوش تغییر و تخریب شده اند، اما هنوز هم جاذبه های بسیاری برای کاوشگران تاریخ و فرهنگ در آن وجود دارد. یکی از مهم ترین بخش های قلعه تسمو، معبد پادشاه تاشی نامگیال است. این معبد، نه تنها از نظر مذهبی دارای اهمیت فراوان است، بلکه گنجینه ای از هنر و نقاشی های دیواری باستانی را در خود جای داده است. در داخل معبد، بازدیدکنندگان می توانند مجسمه های بودا را مشاهده کنند که با دقت و ظرافت خاصی ساخته شده اند و فضای معنوی عمیقی را ایجاد می کنند.

قدم زدن در میان بقایای این قلعه، فرصتی است تا خود را در دل تاریخ احساس کنید. هر سنگی در اینجا داستانی دارد و هر نقاشی دیواری، روایتی از باورها و هنرهای گذشته را بازگو می کند. داستان ها و افسانه های محلی نیز که دهان به دهان منتقل شده اند، به جذابیت این مکان می افزایند و به آن بعد عرفانی و رمزآلودی می بخشند. تصور کنید در کنار دیوارهای کهن این قلعه ایستاده اید، نسیم خنک کوهستان صورتتان را نوازش می دهد و چشم اندازی بی کران از دره های رنگارنگ و قله های برفی، روح شما را تازه می کند. اینجاست که متوجه می شوید چرا قلعه تسمو، فراتر از یک بنای تاریخی، به نمادی از پایداری و زیبایی در قلب هیمالیا تبدیل شده است.

قلعه تسمو، با موقعیت استراتژیک و معماری خیره کننده اش، نه تنها یک دژ دفاعی در گذشته بوده، بلکه امروزه نیز همچون تاجی باشکوه بر فراز شهر له می درخشد و نمادی از فرهنگ غنی لداخ به شمار می رود.

راهنمای دسترسی به قلعه تسمو: چگونه خود را به این نگین تاریخی برسانیم؟

سفر به قلعه تسمو، خود بخشی از ماجراجویی است. مسیر رسیدن به این دژ تاریخی، پر از مناظر بکر و تجربیات ناب است که خاطرات فراموش نشدنی را برایتان رقم خواهد زد. اما پیش از هر چیز، باید خود را به منطقه لداخ و شهر له برسانید.

سفر به لداخ و شهر له: مسیرهای هوایی و زمینی

برای رسیدن به لداخ، دو مسیر اصلی وجود دارد که هر کدام زیبایی ها و چالش های خاص خود را دارند:

1. مسیر هوایی: سریع ترین و راحت ترین راه برای رسیدن به له، پرواز به فرودگاه کوشوک باکولا رینپوچی (Kushok Bakula Rimpochee Airport) در شهر له است. پروازهای منظم از شهرهای بزرگی مانند دهلی نو و بمبئی به این فرودگاه انجام می شود. البته، باید توجه داشت که پرواز به این منطقه کوهستانی ممکن است در فصول خاصی محدود باشد و به دلیل شرایط آب و هوایی، گاهی اوقات دچار تاخیر یا لغو شوند. توصیه می شود که بلیط های خود را از قبل رزرو کنید.
2. مسیر زمینی: اگر اهل ماجراجویی هستید و می خواهید از زیبایی های جاده ای لذت ببرید، سفر زمینی از سرینگر (در کشمیر) یا مانالی (در هیماچال پرادش) تجربه ای بی نظیر خواهد بود. این مسیرها، به ویژه سفر جاده ای به لداخ، تنها در فصل تابستان (تقریباً از ماه مه تا اکتبر) باز هستند، زیرا در زمستان به دلیل بارش سنگین برف مسدود می شوند. مسیرهای زمینی طولانی و پرپیچ وخم هستند و به دلیل ارتفاع زیاد، ممکن است با چالش هایی مانند بیماری ارتفاع زدگی مواجه شوید. بنابراین، برنامه ریزی دقیق، توقف های کافی برای سازگاری با ارتفاع و به همراه داشتن تجهیزات لازم ضروری است.

از شهر له تا قلعه تسمو: پیاده روی در دل تاریخ

پس از رسیدن به شهر له، قلعه تسمو تقریباً از هر نقطه ای قابل مشاهده است؛ یک نقطه عطف برجسته بر فراز شهر. برای رسیدن به خود قلعه، باید از تپه تسمو بالا بروید. این صعود، پیاده روی لذت بخشی است که شما را از میان کوچه های باریک و خانه های سنتی شهر قدیمی له عبور می دهد. مسیر پیاده روی شیب دار است و نیاز به کفش راحت و آمادگی بدنی متوسط دارد. با هر قدمی که به سمت بالا برمی دارید، چشم انداز شهر له زیر پای شما گسترده تر می شود و حس هیجان کشف یک گنجینه تاریخی را بیشتر می کند.

اگر ترجیح می دهید از پیاده روی طولانی خودداری کنید، می توانید از وسایل حمل و نقل محلی استفاده کنید. تاکسی های محلی و دوچرخه های کرایه ای در شهر له در دسترس هستند که می توانند شما را تا نزدیکی دامنه تپه تسمو برسانند. با این حال، بخش نهایی مسیر به سمت قلعه، همچنان باید پیاده طی شود. استفاده از اپلیکیشن های مسیریابی نیز می تواند در پیدا کردن مسیر کمک کننده باشد، اما اغلب نشانه های راهنمایی در طول مسیر پیاده روی نیز وجود دارد که شما را به سمت قلعه هدایت می کنند. تجربه این مسیر، خود داستانی است که به خاطرات سفرتان اضافه می شود.

بهترین زمان بازدید از قلعه تسمو: برنامه ریزی برای سفری خاطره انگیز

برای اینکه سفرتان به قلعه تسمو له لداخ به بهترین شکل ممکن رقم بخورد و بتوانید از تمامی زیبایی ها و چشم اندازهای آن لذت ببرید، انتخاب زمان مناسب برای بازدید اهمیت ویژه ای دارد. شرایط آب و هوایی لداخ در طول سال تغییرات چشمگیری دارد و می تواند بر تجربه شما تاثیر زیادی بگذارد.

توصیه فصلی: بهار و تابستان، اوج شکوه لداخ

بدون شک، بهترین زمان برای بازدید از قلعه تسمو و گشت و گذار در منطقه لداخ، ماه های بهار و تابستان است که معمولاً از ژوئن تا سپتامبر (اوایل خرداد تا اواخر شهریور) ادامه دارد. در این ماه ها، آب و هوا در دل این منطقه کوهستانی بسیار دلپذیر و مطبوع است و فرصت های بی نظیری برای گشت و گذار فراهم می کند.

شرح شرایط آب وهوایی: از سرمای زمستان تا آفتاب دلنشین تابستان

• زمستان (اکتبر تا مه): لداخ در فصل زمستان به منطقه ای فوق العاده سرد تبدیل می شود. دما به شدت افت می کند، بارش برف سنگین جاده ها را مسدود می کند و بسیاری از هتل ها و امکانات گردشگری به دلیل کاهش شدید گردشگران تعطیل می شوند. در این فصل، دسترسی به قلعه تسمو و سایر جاذبه های دیدنی له بسیار دشوار و حتی غیرممکن خواهد بود. مناظر زمستانی اگرچه بی نظیرند، اما چالش های بسیاری را به همراه دارند که برای بسیاری از مسافران مطلوب نیست.
• بهار و تابستان (ژوئن تا سپتامبر): با فرارسیدن بهار و تابستان، لداخ جانی دوباره می گیرد. برف ها آب می شوند، جاده ها بازگشایی می گردند و آب و هوایی خنک و آفتابی بر منطقه حاکم می شود. در طول روز، هوا دلپذیر است و شب ها کمی خنک تر می شود. این شرایط، بهترین فرصت را برای پیاده روی، کاوش در قلعه ها و صومعه ها، و لذت بردن از مناظر طبیعی فراهم می آورد. این فصل، همچنین زمان برگزاری بسیاری از فستیوال ها و رویدادهای محلی در لداخ است که فرهنگ غنی و رنگارنگ این منطقه را به نمایش می گذارد و تجربه سفر شما را غنی تر می کند. شرکت در این جشن ها می تواند دید متفاوتی از زندگی مردم محلی به شما بدهد و خاطرات جذابی را بسازد.

برنامه ریزی برای سفر در این بازه زمانی، به شما اطمینان می دهد که از دسترسی آسان به جاذبه ها، آب و هوای مطلوب و امکان تعامل با فرهنگ محلی نهایت استفاده را خواهید برد. این فصل، به راستی، اوج شکوه و زیبایی لداخ را به ارمغان می آورد و سفر به لداخ را به تجربه ای فراموش نشدنی تبدیل می کند.

نکات مهم برای بازدید از قلعه تسمو (Tesmo Fort): آمادگی برای یک ماجراجویی دلنشین

بازدید از قلعه تسمو (Tesmo Fort) تجربه ای منحصربه فرد است، اما برای اینکه این تجربه به یادماندنی و بدون دغدغه باشد، نیاز به آمادگی قبلی و رعایت نکاتی است که سفر شما را دلپذیرتر خواهد کرد. این قلعه بر بلندای تپه ای مرتفع قرار گرفته و همین امر، ملاحظات خاصی را می طلبد.

پوشش و وسایل ضروری: سبکی و راحتی در اولویت

• کفش راحت و مناسب پیاده روی: این مورد از اهمیت بالایی برخوردار است. مسیر صعود به قلعه تسمو شیب دار و ناهموار است، بنابراین به کفش های کوه نوردی سبک یا ورزشی با کفی مناسب و راحت نیاز خواهید داشت تا از پا درد و خستگی زودهنگام جلوگیری شود.
• لباس های چند لایه: حتی در فصل تابستان، آب وهوای لداخ در ارتفاعات می تواند متغیر باشد. صبح ها و عصرها هوا خنک تر است و در طول روز ممکن است آفتاب شدید شود. پوشیدن لباس های چند لایه به شما این امکان را می دهد که به راحتی با تغییرات دما کنار بیایید.
• کلاه آفتاب گیر، عینک آفتابی و ضدآفتاب: آفتاب در ارتفاعات شدیدتر است و اشعه فرابنفش می تواند پوست را بسوزاند. محافظت از پوست و چشم ها در برابر آفتاب، از ضروریات بازدید از جاذبه های گردشگری لداخ مانند قلعه تسمو است.
• آب کافی و میان وعده سبک: پیاده روی در ارتفاع و هوای خشک می تواند باعث کم آبی بدن شود. حتماً بطری آب کافی و چند میان وعده سبک مانند میوه خشک یا آجیل به همراه داشته باشید تا در طول مسیر انرژی خود را حفظ کنید و از افت فشار خون جلوگیری شود.

ملاحظات ارتفاع: سازگاری با بام جهان

لداخ در ارتفاع بسیار بالایی قرار دارد و همین موضوع می تواند برای برخی افراد، منجر به بیماری ارتفاع زدگی شود. علائمی مانند سرگیجه، تنگی نفس، تهوع و خستگی از جمله نشانه های این بیماری است. برای جلوگیری از این مشکل، توصیه می شود:

• پس از رسیدن به له، حداقل یک تا دو روز را به استراحت و سازگاری با ارتفاع اختصاص دهید و از فعالیت های سنگین پرهیز کنید.
• در طول بازدید از قلعه تسمو، حرکت خود را آرام و آهسته نگه دارید و هر زمان که نیاز داشتید، استراحت کنید.
• آب فراوان بنوشید و از مصرف الکل خودداری کنید.

حفظ محیط زیست و احترام به فرهنگ محلی

لداخ منطقه ای با طبیعت بکر و فرهنگ غنی است. در طول بازدید خود، به این نکات توجه کنید:

• زباله های خود را با خود ببرید و در طبیعت رها نکنید.
• به بناهای تاریخی و محیط زیست احترام بگذارید و از آسیب رساندن به آن ها خودداری کنید.
• در تعامل با مردم محلی، فرهنگ و رسوم آن ها را محترم بشمارید.

اهمیت عکاسی: ثبت مناظر پانورامیک خیره کننده

از فراز قلعه تسمو، مناظر پانورامیک بی نظیری از شهر له و دره های اطراف گسترده می شود که فرصت های بی شماری را برای علاقه مندان به عکاسی فراهم می آورد. دوربین عکاسی خود را فراموش نکنید، چرا که ثبت این لحظات و چشم اندازهای دلربا، یادگاری ارزشمند از سفر به لداخ خواهد بود.

با رعایت این نکات، بازدید از قلعه تسمو نه تنها ایمن و راحت خواهد بود، بلکه به ماجراجویی دلنشین و سرشار از خاطراتی فراموش نشدنی تبدیل می شود که تا مدت ها در ذهن شما باقی خواهد ماند. آماده شوید برای سفری به دل تاریخ و طبیعتی بی کران.

جاذبه های گردشگری نزدیک قلعه تسمو در شهر له: تکمیل سفر شما

بازدید از قلعه تسمو (Tesmo Fort) ممکن است چند ساعت از زمان شما را به خود اختصاص دهد، اما شهر له و اطراف آن پر از دیدنی های دیگری است که تکمیل کننده سفر شما به این منطقه خواهد بود. این جاذبه ها، هر کدام با داستان ها و زیبایی های خاص خود، تجربه ای عمیق تر از هندوستان گردی و سفر به لداخ را برایتان فراهم می کنند.

قلعه له (Leh Palace): شباهتی به کاخ پوتالا

درست در نزدیکی قلعه تسمو، قلعه له (Leh Palace) قرار دارد که خود یکی از مهم ترین نمادهای شهر له است. این کاخ نُه طبقه که در قرن هفدهم توسط پادشاه سِنگه نامگیال ساخته شد، شباهت های بسیاری به کاخ پوتالا در لهاسا (تبت) دارد و از این رو به آن «پوتالای کوچک» نیز گفته می شود. با قدم زدن در راهروها و اتاق های این کاخ، حس پادشاهی های باستانی لداخ را درک خواهید کرد و از فراز آن نیز می توانید چشم اندازهای دلپذیری از شهر له و کوه های اطراف را تماشا کنید. این قلعه نیز مانند تسمو، گنجینه ای از تاریخ و معماری منطقه به شمار می رود.

استوپا شانتی (Shanti Stupa): آرامش در اوج

برای کسانی که به دنبال آرامش و تماشای غروب آفتاب هستند، استوپا شانتی (Shanti Stupa) یک مقصد بی نظیر است. این استوپای سفیدرنگ بودایی که در ارتفاعی بلند و بر روی تپه ای مشرف به شهر له ساخته شده، نمادی از صلح و وحدت است. با صعود به این استوپا، نه تنها می توانید مجسمه های بودا را مشاهده کنید، بلکه فرصت خواهید داشت تا در سکوت و آرامش مطلق، از چشم انداز خیره کننده غروب خورشید بر فراز کوه های هیمالیا لذت ببرید. استوپا شانتی به معنای واقعی کلمه، نام خود را یدک می کشد: «استوپای آرامش».

صومعه اسپیتوک (Spituk Monastery): مرکز مذهبی مهم

کمی دورتر از مرکز شهر له، صومعه اسپیتوک (Spituk Monastery) قرار دارد که یکی از قدیمی ترین و مهم ترین صومعه های بودایی در لداخ است. این صومعه که قدمت آن به قرن یازدهم بازمی گردد، خانقاهی برای صدها راهب بودایی است و مجموعه ای از تندیس ها، نقاشی های دیواری و نسخ خطی باستانی را در خود جای داده است. فضای معنوی صومعه و چشم انداز رودخانه سند از آنجا، تجربه ای عمیق و به یادماندنی را برای بازدیدکنندگان رقم می زند. مراسم و آیین های مذهبی روزانه در این صومعه، برای علاقه مندان به فرهنگ بودایی بسیار جذاب خواهد بود.

بازارهای محلی له (Leh Market): تجربه فرهنگ و خرید سوغاتی

پس از گشت و گذار در بناهای تاریخی، گشت و گذار در بازارهای محلی له فرصتی عالی برای آشنایی نزدیک تر با فرهنگ و زندگی روزمره مردم لداخ است. در این بازارها می توانید انواع صنایع دستی محلی، لباس های سنتی، جواهرات نقره، چای محلی، ادویه جات و میوه های خشک را پیدا کنید. خرید سوغاتی از این بازارها، نه تنها به اقتصاد محلی کمک می کند، بلکه یادگاری های منحصربه فردی را از سفرتان به لداخ با خود به همراه خواهید داشت. تعامل با فروشندگان محلی و امتحان غذاهای خیابانی نیز از بخش های جذاب این تجربه است.

شرکت در تورهای گردشگری محلی: کشف عمیق تر لداخ

برای کشف عمیق تر لداخ و بازدید از جاذبه های کمتر شناخته شده، می توانید در تورهای گردشگری محلی شرکت کنید. این تورها که اغلب توسط راهنماهای محلی و آشنا به منطقه برگزار می شوند، شما را به مکان هایی می برند که شاید به تنهایی دسترسی به آن ها دشوار باشد. این تورها می توانند شامل بازدید از روستاهای دورافتاده، دریاچه های مرتفع، مسیرهای کوه نوردی و دیگر صومعه های تاریخی باشند و تجربه ای جامع از جاذبه های دیدنی له را ارائه دهند.

با برنامه ریزی دقیق و گنجاندن این جاذبه های نزدیک در برنامه سفر خود، می توانید از زمان حضورتان در شهر له نهایت استفاده را ببرید و سفری کامل و خاطره انگیز را در دل کوهستان های لداخ تجربه کنید.

نتیجه گیری: قلعه تسمو، گنجینه ای که باید دید

در نهایت، سفر به لداخ و بازدید از قلعه تسمو (Tesmo Fort)، فراتر از یک گشت و گذار ساده در یک مکان تاریخی است؛ این یک دعوت است به ماجراجویی، به کاوش در دل تاریخ و به تجربه آرامشی بی نظیر در آغوش طبیعت بکر. قلعه ای که بر فراز تپه ای مرتفع خودنمایی می کند و قرن هاست که شاهد گذر زمان و حماسه آفرینی انسان ها بوده است. هر سنگی از این قلعه، روایتی از مقاومت، هنر و معنویت دارد که شنیدنش برای هر مسافری، دلنشین و الهام بخش خواهد بود.

قلعه تسمو کجاست؟ پاسخ این سوال در تجربه ای نهفته است که تنها با حضور در این مکان حاصل می شود. این دژ باستانی، با تاریخچه قلعه تسمو که به قرن شانزدهم و دوران شاه تاشی نامگیال بازمی گردد، و با معماری قلعه تسمو که تجلی بخش سبک بومی لداخ است، نه تنها یک نقطه عطف جغرافیایی، بلکه گنجینه ای فرهنگی و تاریخی است که ارزش دیدن را دارد. چشم اندازهای پانورامیک از شهر له و کوه های اطراف، به ویژه در بهترین زمان بازدید قلعه تسمو یعنی فصول بهار و تابستان، خاطراتی را برایتان رقم خواهد زد که تا همیشه در ذهنتان حک خواهد شد.

از نحوه دسترسی به قلعه تسمو که با پیاده روی دلپذیر در کوچه های له همراه است تا کاوش در معبد پادشاه تاشی نامگیال با نقاشی ها و مجسمه های بودایش، هر گام در این قلعه، سفری در زمان است. این تجربه به شما کمک می کند تا عمق فرهنگ و تاریخ این منطقه از هندوستان را درک کنید و لحظاتی دور از هیاهوی زندگی مدرن را سپری نمایید. پس، اگر به دنبال مقصدی هستید که هم روح کنجکاوی شما را سیراب کند و هم آرامش را به ارمغان آورد، سفر به لداخ و بازدید از قلعه تسمو را در لیست برنامه های خود قرار دهید. این گنجینه پنهان در قلب هیمالیا، منتظر است تا شما را با زیبایی های خود مسحور کند و داستانی جدید در دفتر خاطرات سفرتان رقم زند.