فرونشست زمین و پدیده لوله‌زایی در دشت یزد-اردکان + عکس
مهم‌ترین پهنه فرونشستی زمین در استان یزد، در مسیر بین یزد- اردکان واقع می‌شود. این پهنه فرونشستی به‌طور تقریبی دارای طولی معادل ۱۰۰ کیلومتر و عرض بیشینه آن در قسمت‌های مرکزی زون فرونشستی، حدود ۱۵ کیلومتر است.
بیشینه مقدار نرخ سالانه فرونشست زمین در این پهنه ۱۴ سانتی متر در سال گزارش شده است (سازمان نقشه برداری کشور). این مسیر از سمت جنوب شرقی از جنوب یزد شروع (کمابیش در امتداد بزرگراه یزد – اردکان) و در ادامه از شاهدیه، زارچ، اشکدز عبور کرده و در محل تلاقی بزرگراه یزد- اردکان و بزرگراه کنار گذر حلقوی اردکان (در جنوب شرقی میبد) به بیشینه مقدار خود می‌رسد (۱۴ سانتی متر در سال). شهر‌های میبد، بفروئیه، اردکان و در نهایت احمد آباد در شمال غربی‌ترین حد این پهنه فرونشستی از جمله سکونتگاه‌های واقع در پهنه فرونشستی یزد-اردکان است.
طبق تصویر، یکی از شاخص‌ترین پدیده لوله زایی ناشی از فرونشست زمین در ایران است که فرونشست تجمعی حدود ۲ متری را نشان می‌دهد. براساس اطلاعات موجود، نرخ چند سال اخیر فرونشست زمین در نقطه چاه مشاهده‌ای که عکس آن نشان داده شده، ۱۰ سانتی متر بر سال برآورد شده است.
طبق اعلام آب منطقه‌ای یزد، سطح ایستابی در محل چاه مشاهده‌ای که دچار لوله زایی شده است. در سال ۱۳۵۲ (زمان حفر چاه پیزومتری)، ۳۳ متر بوده که در سال ۱۴۰۲ سطح آب در این منطقه با افتی معادل ۴۳ متر در طول ۵۰ متر، به عدد ۷۶ متری رسیده است (افت سالانه ۸۶ سانتی متر در سال).
اگر میزان فرونشست تجمعی ۲ متر فرض شود، در این حالت، نرخ فرونشست متوسط سالانه حدود ۴ سانتی متر در سال در نقطه چاه مشاهده‌ای خواهد بود.
از آنجا که در رخداد فرونشست زمین، لوله چاه همراه لایه‌های سطحی در برگیرنده آن، پائین رفته و بطور کامل در نقطه ارتفاعی سابق خود ثابت نمی‌ماند، لذا تخمین زده می‌شود که فرونشست تجمعی زمین بیش از ۲ متر باشد. همانطور که اشاره شد؛ در سال‌های اخیر نرخ فرونشست زمین در مختصات نقطه چاه، ۱۰ سانتی متر در سال گزارش شده است.
از این رو بدیهی است طی سال‌های شروع افت سطح آب و به تبع آن فرونشست زمین، نرخ فرونشست زمین کمتر از ۱۰ سانتی متر بوده است و لذا با تقریب می‌توان فرونشست تجمعی نقطه چاه مشاهده‌ای (شکل نشان داده شده)، حدود ۴ متر تخمین زد که معرف نرخ فرونشست متوسط سالیانه حدود ۸ سانتی متر در سال خواهد بود.
بخشی از این مقدار کل فرونشست زمین لوله چاه همراه لایه‌های زمین پائین رفته و بخشی دیگر بدلایل جنس لایه ها، نحوه اتصال لوله جداره با زمین اطراف، کیفیت گراول پکینگ و … بصورت لوله زائی (حدود ۲ متر) خود را نشان داده است.