اگر چک ثبت نشده باشد میتوان شکایت کرد

اگر چکی در سامانه صیاد ثبت نشده باشد، می توان برای مطالبه وجه آن اقدام قانونی کرد، اما نه به شیوه شکایت کیفری یا اجراییه مستقیم، بلکه صرفاً از طریق طرح دعوای حقوقی مطالبه وجه در مراجع قضایی. این چک به منزله یک سند عادی تلقی می شود و دارنده باید مراحل خاصی را برای وصول آن طی کند و درک تفاوت های آن با چک های ثبت شده، برای پیگیری صحیح حقوقی از اهمیت بالایی برخوردار است.

در دنیای پرپیچ وخم معاملات مالی امروز، چک همچنان جایگاه ویژه ای به عنوان یکی از مهم ترین و پرکاربردترین اسناد تجاری در ایران دارد. این سند، پل ارتباطی قدرتمندی میان افراد و کسب وکارهاست که امکان مبادلات سریع و آسان را فراهم می آورد. با این حال، با ورود قانون جدید صدور چک و معرفی سامانه صیاد، قواعد بازی تغییر کرده و پیچیدگی های جدیدی به وجود آمده است. یکی از چالش هایی که گاهی افراد با آن روبرو می شوند، دریافت چکی است که در سامانه صیاد ثبت نشده است. در چنین شرایطی، دارنده چک دچار سردرگمی می شود و با این سوال اساسی مواجه می گردد که آیا اگر چک ثبت نشده باشد، می توان شکایت کرد و چگونه باید وجه آن را مطالبه نمود؟

تجربه نشان می دهد که بسیاری از دارندگان چک های صیادی ثبت نشده، در مواجهه با عدم پرداخت وجه، احساس ناتوانی و ناامیدی می کنند؛ اما جای نگرانی نیست. این مقاله برای روشن کردن مسیر پیش روی افرادی است که با این وضعیت دست و پنجه نرم می کنند. در اینجا، با زبانی ساده و روایت محور، وضعیت حقوقی چک صیادی ثبت نشده را بررسی کرده، تفاوت های آن با چک های عادی را تشریح و گام به گام به بررسی مراحل حقوقی مطالبه وجه آن می پردازیم. هدف این است که به هر کسی که با این مشکل روبرو شده، ابزارها و اطلاعات لازم برای پیگیری حقوقی مؤثر را ارائه دهیم تا با آگاهی کامل، حقوق خود را مطالبه کند.

سامانه صیاد و ضرورت ثبت چک

وقتی کسی برای اولین بار با مفهوم سامانه صیاد روبرو می شود، ممکن است در ابتدا آن را سیستمی پیچیده و اضافی تصور کند. اما در واقع، سامانه صیاد بستری است که بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران برای یکپارچه سازی و نظارت دقیق تر بر فرآیند صدور و مبادله چک ها طراحی کرده است. هدف اصلی این سامانه، افزایش شفافیت در معاملات، کاهش چشمگیر جرائمی مانند جعل چک و صدور چک بلامحل، و همچنین اعتبارسنجی دقیق تر صادرکنندگان چک است. این سامانه به طور چشمگیری در جلوگیری از پولشویی و ایجاد یک فضای امن تر برای مبادلات مالی نقش دارد و یک تغییر مثبت و ضروری در نظام بانکی کشور به شمار می آید.

چگونگی ثبت چک صیادی در سامانه

ثبت یک چک صیادی در سامانه فرآیندی دو مرحله ای است که هر دو طرف معامله (صادرکننده و دارنده) باید آن را به درستی انجام دهند تا چک از اعتبار کامل قانونی برخوردار شود. ابتدا صادرکننده چک باید مشخصات کامل چک، شامل مبلغ، تاریخ سررسید، و هویت دقیق گیرنده را در سامانه صیاد ثبت کند. این مرحله معمولاً از طریق برنامک های موبایلی معتبر بانک ها یا اینترنت بانک انجام می شود و یک کد یکتا برای چک صادر می گردد. پس از آن، نوبت به دارنده چک می رسد. گیرنده چک نیز باید با مراجعه به همین سامانه، اطلاعات ثبت شده توسط صادرکننده را با مشخصات روی برگه چک تطبیق داده و دریافت و تأیید چک را انجام دهد. تنها با تکمیل موفقیت آمیز هر دو مرحله است که چک اعتبار کامل تجاری خود را به دست می آورد.

تفاوت های اساسی چک های صیادی ثبت شده و ثبت نشده

یک فرد وقتی با چک صیادی سر و کار دارد، باید تفاوت های بنیادین میان چک ثبت شده و ثبت نشده را درک کند تا گرفتار مشکلات پیش بینی نشده نشود. این تفاوت ها هم ظاهری هستند و هم ماهیتی و قانونی:

• تفاوت های ظاهری: چک های صیادی معمولاً به رنگ بنفش شناخته می شوند و دارای یک شناسه یکتای ۱۶ رقمی هستند. مهم تر اینکه، عبارت «کارسازی این چک منوط به ثبت صدور، دریافت و انتقال آن در سامانه صیاد است» به وضوح روی آن ها درج شده است. این عبارت خود نشانگر ضرورت ثبت در سامانه است.
• تفاوت های ماهیتی و قانونی: اینجا جایی است که تفاوت اصلی خود را نشان می دهد و می تواند مسیر پیگیری حقوقی را کاملاً تغییر دهد.
  • چک های ثبت شده: به عنوان یک سند تجاری شناخته می شوند و از مزایای قانونی زیادی برخوردارند؛ از جمله قابلیت اجرایی مستقیم (بدون نیاز به دادرسی طولانی)، مسئولیت تضامنی ظهرنویسان، و امکان صدور اجراییه ثبتی یا از طریق دادگستری. این مزایا به دارنده چک قدرت قانونی بیشتری برای وصول وجه می دهند.
  • چک های ثبت نشده: متأسفانه، چک هایی که در سامانه صیاد ثبت و تأیید نشده اند، از نظر قانونی دیگر یک سند تجاری محسوب نمی شوند و صرفاً به عنوان یک سند عادی تلقی می گردند. این بدان معناست که دارنده آن نمی تواند از مزایای اسناد تجاری بهره مند شود و پیگیری آن تنها از طریق دعوای حقوقی مطالبه وجه امکان پذیر است، که روندی زمان برتر و متفاوت از پیگیری چک های ثبت شده دارد.

وضعیت حقوقی چک ثبت نشده: جرم است یا نه؟

وقتی شخصی با چک صیادی ثبت نشده روبرو می شود و برای وصول آن به بانک مراجعه می کند و با پاسخ منفی مواجه می گردد، اولین نگرانی که به سراغش می آید این است که آیا صادرکننده چک مرتکب جرم شده است؟ یا آیا می توانم از او شکایت کیفری کنم؟ این سوال اساسی است و پاسخ آن نقش مهمی در انتخاب مسیر پیگیری حقوقی ایفا می کند.

پاسخ صریح و قاطع: ثبت نکردن چک، جرم نیست

باید به صراحت و قاطعیت بیان کرد که ثبت نکردن چک صیادی جدید در سامانه صیاد، به خودی خود، یک عمل مجرمانه تلقی نمی شود. قانون گذار در تبصره ۱ ماده ۲۱ قانون صدور چک، صرفاً ضمانت اجرای حقوقی برای این موضوع در نظر گرفته است و آن را در زمره جرائم پیش بینی شده در قانون مجازات اسلامی قرار نداده است. این به این معنی است که کسی که چک را ثبت نکرده، مجازات کیفری نخواهد شد، اما همچنان مسئولیت پرداخت وجه چک را از منظر حقوقی بر عهده دارد.

چرا چک ثبت نشده سند عادی تلقی می شود؟

وقتی یک چک در سامانه صیاد ثبت نمی شود، ویژگی تجاری بودن خود را از دست می دهد. این امر به طور مستقیم بر نحوه پیگیری حقوقی آن تأثیر می گذارد. به بیان ساده، چک ثبت نشده به یک سند عادی تبدیل می گردد. مفهوم سند عادی در محاکم قضایی به معنای سندی است که از ضمانت های اجرایی قوی و سریع اسناد تجاری (مانند چک ثبت شده) برخوردار نیست. از دست رفتن مزایای اسناد تجاری به این موارد اشاره دارد:

• عدم قابلیت اجرایی مستقیم: برای وصول وجه آن، دارنده باید مراحل طولانی تری را از طریق دادگاه های حقوقی طی کند و نمی تواند مستقیماً درخواست اجراییه دهد.
• عدم مسئولیت تضامنی ظهرنویسان: در چک های ثبت شده، تمامی کسانی که چک را پشت نویسی کرده اند، به صورت تضامنی مسئول پرداخت وجه چک هستند؛ اما در مورد سند عادی، تنها صادرکننده چک مسئولیت دارد و ظهرنویسان مسئولیتی از این بابت نخواهند داشت.
• عدم امکان صدور اجراییه ثبتی: یکی از روش های سریع و کم هزینه وصول وجه چک ثبت شده، مراجعه به اداره ثبت و درخواست صدور اجراییه است که این امکان برای چک ثبت نشده وجود ندارد.

تغییر ماهیت چک از سند تجاری به سند عادی، مهم ترین پیامد عدم ثبت آن در سامانه صیاد است. این تغییر به معنای از دست دادن بسیاری از مزایای قانونی است که روند مطالبه وجه را پیچیده تر و زمان برتر می کند.

مقایسه نحوه پیگیری چک ثبت نشده با چک برگشتی (ثبت شده)

برای درک بهتر وضعیت، خوب است که نحوه پیگیری چک ثبت نشده را با چک برگشتی (که در سامانه ثبت شده اما فاقد موجودی است) مقایسه کنیم. این مقایسه به خوبی نشان می دهد که مسیرهای قانونی چقدر متفاوت اند:

1. چک ثبت شده (برگشتی):
   • شکایت کیفری: در صورت وجود شرایط خاص (مانند صدور چک بلامحل بدون دلایل موجه)، امکان طرح شکایت کیفری علیه صادرکننده وجود دارد که می تواند منجر به مجازات زندان و سایر محدودیت ها شود.
   • اجراییه مستقیم: دارنده می تواند مستقیماً از طریق دادگستری یا اداره ثبت اسناد، درخواست صدور اجراییه کند و بدون نیاز به دادرسی طولانی، اقدام به توقیف اموال و مسدود کردن حساب صادرکننده کند.
   • دعوای حقوقی: همیشه امکان طرح دعوای حقوقی برای مطالبه وجه وجود دارد.
2. چک ثبت نشده:
   • صرفاً دعوای حقوقی مطالبه وجه: در این حالت، دارنده چک تنها یک راه پیش رو دارد و آن هم طرح دعوای حقوقی برای مطالبه وجه چک به عنوان یک سند عادی است. همان طور که قبلاً گفته شد، هیچ گونه جنبه کیفری برای این موضوع وجود ندارد و امکان اجراییه مستقیم نیز مهیا نیست. این بدان معناست که فرد باید از طریق دادگاه مراحل دادرسی را طی کند تا حکم قضایی برای دریافت وجه صادر شود.

شرایط و مدارک لازم برای مطالبه وجه چک ثبت نشده

وقتی کسی تصمیم می گیرد وجه چک ثبت نشده خود را مطالبه کند، اولین گام جمع آوری اطلاعات و مدارک لازم است. این مرحله می تواند کمی گیج کننده باشد، اما با آگاهی از شرایط اختصاصی و مدارک مورد نیاز، می توان با اطمینان بیشتری قدم در این مسیر گذاشت.

شرایط اختصاصی برای مطالبه وجه

مطالبه وجه چک ثبت نشده، تابع شرایط خاصی است که باید به آن ها توجه داشت:

1. چک باید از نوع صیادی باشد: منظور همان چک های بنفش رنگ است که کد ۱۶ رقمی و عبارت تاکیدی کارسازی این چک منوط به ثبت صدور، دریافت و انتقال آن در سامانه صیاد است بر روی آن درج شده باشد. این تایید می کند که چک مشمول قوانین جدید است.
2. عدم ثبت و تأیید کامل چک در سامانه صیاد: اگر چک توسط صادرکننده ثبت شده اما توسط دارنده تأیید نشده باشد، یا اصلاً ثبت نشده باشد، مشمول این وضعیت می شود. اگر هر دو مرحله (ثبت توسط صادرکننده و تأیید توسط دارنده) به درستی انجام شده باشد، چک ثبت شده محسوب می شود، حتی اگر برگشت خورده باشد.
3. سررسید شدن تاریخ مندرج در چک: همانند هر چک دیگری، برای مطالبه وجه باید تاریخ سررسید مندرج بر روی چک فرا رسیده باشد.
4. وجود اصل برگه چک: دارنده باید حتماً اصل برگه چک را در اختیار داشته باشد. در صورت مفقودی یا سرقت، فرآیند پیگیری متفاوت و پیچیده تر خواهد بود.

مدارک مورد نیاز برای طرح دعوا

برای شروع فرآیند حقوقی مطالبه وجه، جمع آوری مدارک زیر ضروری است:

1. اصل برگه چک صیادی ثبت نشده: این مهم ترین مدرک شماست. مطمئن شوید که چک سالم و بدون خدشه باشد.
2. تصویر برابر اصل کارت ملی خواهان (دارنده چک): برای اثبات هویت شما به عنوان دارنده قانونی چک.
3. کد ثنا و حساب کاربری در سامانه ثنا: برای تمامی مراحل دادرسی و ابلاغ ها، داشتن حساب کاربری فعال در سامانه ثنا (سامانه ابلاغ الکترونیکی قوه قضائیه) الزامی است.
4. هرگونه مدرک دال بر منشأ دین (اختیاری اما توصیه شده): گرچه برای مطالبه وجه سند عادی لزوماً الزامی نیست، اما اگر مدرکی مانند قرارداد، فاکتور، رسید بانکی یا هر گونه سند دیگری دارید که نشان دهد این چک در قبال بدهی واقعی صادر شده است، می تواند به تقویت پرونده و اثبات حقانیت شما کمک شایانی کند. این مدارک می توانند به قاضی در درک بهتر ماهیت معامله و صدور رأی به نفع شما یاری رسانند.

مراحل و نحوه پیگیری حقوقی (مطالبه وجه) چک ثبت نشده

پس از درک وضعیت حقوقی و جمع آوری مدارک لازم، نوبت به آغاز پیگیری حقوقی می رسد. این فرآیند گام هایی دارد که طی کردن آن ها به دقت و آگاهی نیاز دارد. گویی که فردی در یک مسیر ناآشنا قدم برمی دارد و هر گام باید با راهنمایی صحیح برداشته شود.

مرحله اول: ثبت نام و احراز هویت در سامانه ثنا

اولین گامی که هر فرد برای ورود به سیستم قضایی الکترونیک در ایران باید بردارد، ثبت نام و احراز هویت در سامانه ثنا است. اگر هنوز در این سامانه حساب کاربری ندارید، باید اقدام کنید. سامانه ثنا، بستر اصلی برای تمامی ابلاغیه های قضایی و ارتباط با محاکم است و بدون آن، امکان پیگیری پرونده های قضایی وجود نخواهد داشت. این کار را می توانید به صورت حضوری در دفاتر خدمات قضایی یا به صورت آنلاین انجام دهید.

مرحله دوم: تنظیم دادخواست مطالبه وجه

تنظیم یک دادخواست دقیق و کامل، از اهمیت بالایی برخوردار است. دادخواست، در واقع بیان رسمی خواسته شما از دادگاه است. در این مرحله، دارنده چک (خواهان) باید مشخصات کامل خود و صادرکننده چک (خوانده) را به دقت وارد کند. موضوع خواسته به وضوح باید مطالبه وجه بابت یک فقره سند عادی به نام چک صیادی ثبت نشده قید شود. در بخش دلایل و مستندات نیز، به اصل برگه چک و سایر مدارک دال بر طلب خود اشاره می شود. تاکید بر این نکته ضروری است که در این دعوا، صرفاً علیه صادرکننده چک می توان طرح دعوا کرد و ظهرنویسان به دلیل عدم اعتبار تجاری چک، مسئولیتی ندارند.

مرحله سوم: ثبت دادخواست در دفاتر خدمات قضایی الکترونیک

پس از تنظیم دادخواست، باید به یکی از دفاتر خدمات قضایی الکترونیک مراجعه کنید. در این دفاتر، دادخواست شما به همراه مدارک پیوست (مانند تصویر برابر اصل چک و کارت ملی) اسکن و در سیستم قضایی ثبت می شود. در این مرحله، هزینه های اولیه دادرسی نیز باید پرداخت گردد. این دفاتر نقش واسطه ای میان مردم و قوه قضائیه را ایفا می کنند و روند ثبت پرونده را تسهیل می بخشند.

مرحله چهارم: رسیدگی در مراجع قضایی صالح

پس از ثبت دادخواست، پرونده شما به مرجع قضایی صالح ارجاع داده می شود. تعیین مرجع صالح، بستگی به مبلغ چک دارد:

• شورای حل اختلاف: اگر مبلغ چک ثبت نشده تا سقف قانونی (در حال حاضر معمولاً تا ۲۰ میلیون تومان) باشد، پرونده در شورای حل اختلاف رسیدگی می شود.
• دادگاه عمومی حقوقی: برای مبالغی که بیش از سقف شورای حل اختلاف هستند، پرونده به دادگاه عمومی حقوقی ارجاع داده خواهد شد.

دادگاه صالح، معمولاً دادگاه محل اقامت خوانده یا محل صدور چک است. پس از ارجاع پرونده، وقت رسیدگی تعیین و به طرفین ابلاغ می شود. طرفین (خواهان و خوانده یا وکلای آن ها) در جلسه حاضر شده و اظهارات خود را بیان می کنند. قاضی پس از بررسی اسناد و مدارک و شنیدن اظهارات، اقدام به صدور رأی می نماید. این مرحله، قلب فرآیند دادرسی است که دارنده چک امید دارد به حق خود برسد.

مرحله پنجم: اجرای حکم

پس از صدور رأی بدوی، ممکن است امکان تجدیدنظرخواهی از آن وجود داشته باشد. پس از قطعیت یافتن حکم (یعنی پایان یافتن مهلت تجدیدنظر یا تأیید حکم در مرحله تجدیدنظر)، دارنده چک می تواند درخواست اجراییه کند. اجراییه به معنای شروع فرآیند عملی برای وصول وجه است. این مرحله شامل معرفی به اجرای احکام دادگستری می شود که می تواند منجر به اقداماتی مانند توقیف اموال صادرکننده چک (مانند مسدود کردن حساب های بانکی، توقیف ملک، خودرو و…) و در موارد خاص، جلب او در صورت اثبات فرار از دین یا عدم اعسار باشد. این مرحله، لحظه تحقق عدالت برای دارنده چک است که پس از طی مسیری طولانی به آن دست می یابد.

هزینه های پیگیری شکایت از چک ثبت نشده

پیگیری حقوقی هر پرونده ای، خواه ناخواه، با هزینه هایی همراه است. وقتی شخصی تصمیم به مطالبه وجه چک ثبت نشده می گیرد، باید از قبل با این هزینه ها آشنا باشد تا با آمادگی کامل وارد این مسیر شود. این هزینه ها، بخش جدایی ناپذیری از تجربه پیگیری حقوقی هستند.

هزینه دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

اولین قدم در فرآیند شکایت، مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی است. این دفاتر بابت خدماتی که ارائه می دهند، هزینه هایی را دریافت می کنند. این هزینه ها شامل موارد زیر می شوند:

• ثبت دادخواست: مبلغی ثابت برای ثبت هر دادخواست (حدود ۴۰ هزار تومان در حال حاضر).
• خدمات جانبی: هزینه هایی مانند تایپ دادخواست، اسکن مدارک، و ثبت نام در سامانه ثنا (در صورت لزوم).

هزینه دادرسی

پس از ثبت دادخواست، مهم ترین بخش هزینه ها، مربوط به هزینه دادرسی است. این هزینه بر اساس مبلغی که در چک درج شده و شما آن را مطالبه می کنید (بهای خواسته)، محاسبه می شود و به صورت درصدی از آن است:

• اگر مبلغ مندرج در چک تا ۲۰ میلیون تومان باشد، هزینه دادرسی ۲.۵ درصد از مبلغ خواسته خواهد بود.
• اگر مبلغ مندرج در چک بیش از ۲۰ میلیون تومان باشد، هزینه دادرسی ۳.۵ درصد از مبلغ خواسته محاسبه می شود.

هزینه های جانبی احتمالی

علاوه بر موارد فوق، ممکن است هزینه های دیگری نیز در طول فرآیند پیگیری ایجاد شود که باید به آن ها توجه داشت:

• حق الوکاله وکیل: اگر تصمیم بگیرید برای پیگیری پرونده خود از خدمات یک وکیل متخصص استفاده کنید، باید حق الوکاله او را نیز پرداخت نمایید که بر اساس توافق وکیل و موکل و یا تعرفه قانونی محاسبه می شود.
• هزینه کارشناسی: در برخی موارد خاص، ممکن است دادگاه برای تشخیص صحت امضا یا اصالت چک، نیاز به نظر کارشناس داشته باشد که هزینه آن بر عهده خواهان خواهد بود.
• هزینه های اجرا (نیم عشر اجرایی): پس از صدور حکم قطعی و درخواست اجراییه، مبلغی معادل نیم عشر اجرایی (۵ درصد از مبلغ محکوم به) نیز به عنوان هزینه اجرای حکم از محکوم علیه (صادرکننده چک) دریافت می شود که البته در نهایت بر عهده اوست اما ممکن است در ابتدا توسط خواهان پرداخت شود و سپس وصول گردد.

نمونه متن دادخواست مطالبه وجه چک ثبت نشده

یکی از دغدغه های اصلی کسی که با چک ثبت نشده مواجه می شود، چگونگی تنظیم دادخواست است. یک دادخواست دقیق، راهگشای مسیر حقوقی است. در ادامه یک نمونه متن دادخواست برای مطالبه وجه چک ثبت نشده ارائه شده است که می تواند الگویی برای شما باشد. این نمونه به گونه ای طراحی شده که با تکمیل اطلاعات خاص خودتان، قابل استفاده باشد.

خواهان: (مشخصات کامل دارنده چک: نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، آدرس)
خوانده: (مشخصات کامل صادرکننده چک: نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، آدرس)
وکیل/مشاور حقوقی: (در صورت وجود، مشخصات وکیل)

خواسته: مطالبه وجه یک فقره سند عادی به نام چک صیادی ثبت نشده به مبلغ (عدد و حروف) ریال به انضمام کلیه خسارات دادرسی و تأخیر تأدیه.

دلایل و منضمات:
۱. تصویر برابر اصل کارت ملی خواهان
۲. اصل برگه چک صیادی به شماره سریال (شماره سریال چک) مورخ (تاریخ سررسید چک) به مبلغ (مبلغ چک) ریال به عهده بانک (نام بانک و شعبه)
۳. تصویر برابر اصل مدارک دال بر منشأ دین (در صورت وجود، مانند قرارداد، فاکتور، رسید و...)

شرح دادخواست:
ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی/شورای حل اختلاف (نام شهرستان)

با سلام و احترام،

احتراما به استحضار می رساند:

۱. اینجانب خواهان، به موجب یک فقره سند عادی به نام چک صیادی به شماره سریال (شماره سریال چک)، مورخ (تاریخ سررسید چک) به مبلغ (مبلغ چک) ریال، عهده بانک (نام بانک و شعبه)، که تصویر آن پیوست می باشد، مبلغ مذکور را از خوانده محترم مطالبه دارم.
۲. بر اساس بررسی های انجام شده، چک فوق الذکر در سامانه یکپارچه صیاد توسط صادرکننده محترم (خوانده) ثبت و تأیید نگردیده است و به همین دلیل، هنگام مراجعه به بانک محال علیه، بانک از پرداخت وجه آن خودداری نموده است.
۳. نظر به اینکه چک مذکور، به دلیل عدم ثبت در سامانه صیاد، از مزایای اسناد تجاری برخوردار نبوده و صرفاً به عنوان یک سند عادی تلقی می گردد که دلالت بر بدهی خوانده به اینجانب دارد و با توجه به امضای خوانده در ذیل آن و تعهد ایشان به پرداخت وجه، لذا خواهان مطابق قوانین موجود، محق به مطالبه وجه مذکور به همراه کلیه خسارات دادرسی و خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ سررسید چک تا زمان اجرای حکم می باشد.

بدین وسیله، با استناد به ماده ۳۰۷ قانون تجارت (در مورد تعهدات سند عادی) و مواد ۱۹۸ و ۵۱۹ و ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی، از محضر محترم دادگاه/شورا استدعای رسیدگی و صدور حکم بر محکومیت خوانده به پرداخت مبلغ (مبلغ چک به عدد و حروف) ریال بابت اصل خواسته به همراه کلیه خسارات دادرسی (شامل هزینه دادرسی، حق الوکاله وکیل در صورت انتخاب وکیل، و سایر هزینه های قانونی) و خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ (تاریخ سررسید چک) تا زمان پرداخت کامل، مورد استدعاست.

با تشکر و احترام
نام و نام خانوادگی خواهان (امضا)

نکات مهم و توصیه های پیشگیرانه

پس از طی مسیر پر فراز و نشیب پیگیری حقوقی چک ثبت نشده، درسی مهم آموخته می شود: پیشگیری بهتر از درمان است. برای جلوگیری از گرفتار شدن در چنین چالش هایی، هم برای دارنده و هم برای صادرکننده چک، نکات و توصیه های مهمی وجود دارد که با عمل به آن ها می توان از بسیاری از مشکلات آینده جلوگیری کرد. گویی که این ها نقشه ای برای حرکت در جاده امن معاملات هستند.

توصیه به دارنده چک: همیشه هوشیار باشید

وقتی کسی چکی را دریافت می کند، اولین کاری که باید انجام دهد، اطمینان از اعتبار آن است. تجربه نشان می دهد که سهل انگاری در این مرحله می تواند به دردسرهای بزرگی منجر شود:

• همیشه از ثبت صحیح چک در سامانه صیاد اطمینان حاصل کنید: قبل از قبول هرگونه چک صیادی، حتماً از طریق برنامک های موبایلی معتبر بانک مرکزی یا سامانه های اعتبارسنجی مرتبط، استعلام بگیرید و مطمئن شوید که چک توسط صادرکننده ثبت شده و اطلاعات آن صحیح است. سپس، تایید دریافت چک را انجام دهید.
• از اپلیکیشن ها و سامانه های اعتبارسنجی استفاده کنید: بسیاری از بانک ها و اپلیکیشن های پرداخت، امکان استعلام چک های صیادی را فراهم کرده اند. استفاده از این ابزارها، یک گام مهم در جهت افزایش امنیت معاملات شماست.
• آگاهی از قوانین جدید: اطلاعات به روز در مورد قانون جدید چک و عدم ثبت می تواند شما را از افتادن در دام مشکلات احتمالی مصون دارد.

توصیه به صادرکننده چک: مسئولیت پذیری را جدی بگیرید

صادرکنندگان چک نیز مسئولیت بزرگی بر عهده دارند. عدم توجه به قواعد جدید می تواند برای آن ها نیز عواقب ناخواسته ای داشته باشد:

• حتماً چک های صادر شده را در سامانه صیاد ثبت کنید: این کار نه تنها از بروز مشکلات حقوقی برای دارنده چک جلوگیری می کند، بلکه فرآیند دادرسی را برای شما نیز کوتاه تر و کم هزینه تر خواهد کرد. عدم ثبت، ممکن است منجر به طولانی شدن رسیدگی و در نهایت توقیف اموال شما شود.
• با ثبت چک، از اعتبار خود محافظت کنید: یک صادرکننده معتبر، کسی است که به تعهدات قانونی خود عمل می کند. ثبت چک، نشان از شفافیت و اعتبار مالی شماست.

نقش وکیل متخصص: راهنمایی در پیچ وخم های قانون

در نهایت، چه دارنده چک ثبت نشده باشید و چه صادرکننده ای که با این چالش مواجه شده اید، گاهی پیچیدگی های حقوقی به قدری زیاد می شود که بدون کمک یک متخصص، نمی توان به درستی تصمیم گرفت. مشاوره با وکیل یا مشاور حقوقی متخصص در امور چک، به ویژه در موارد پیچیده یا مبالغ بالا، می تواند نقشی حیاتی ایفا کند. یک وکیل مجرب می تواند شما را در تمامی مراحل، از تنظیم دادخواست تا اجرای حکم، یاری رساند و از اتلاف وقت و هزینه های اضافی جلوگیری کند. کمک گرفتن از تجربه دیگران، همیشه مسیر را هموارتر می سازد.

سوالات متداول

چک ثبت نشده دقیقا چه تفاوتی با چک برگشتی (ثبت شده) دارد؟

تفاوت اصلی در ماهیت و ضمانت اجرای قانونی آن هاست. چک ثبت نشده در سامانه صیاد، از نظر قانونی یک سند عادی محسوب می شود و فاقد اعتبار تجاری است. پیگیری آن فقط از طریق دعوای حقوقی مطالبه وجه ممکن است. اما چک برگشتی (که در سامانه صیاد ثبت شده اما موجودی ندارد)، همچنان یک سند تجاری است و علاوه بر دعوای حقوقی، می تواند از طریق اجراییه مستقیم (ثبتی یا دادگستری) و در شرایط خاص از طریق شکایت کیفری نیز پیگیری شود.

آیا می توان چک ثبت نشده را برگشت زد و گواهی عدم پرداخت گرفت؟

خیر، بانک ها از پرداخت وجه چک ثبت نشده خودداری می کنند و گواهی عدم پرداخت نیز صادر نمی کنند. از نظر بانک، چنین چکی فاقد اعتبار است و به منزله یک سند عادی تلقی می شود. برای مطالبه وجه آن، دارنده باید به مراجع قضایی مراجعه کرده و دعوای حقوقی طرح کند.

اگر مبلغ چک ثبت نشده کم باشد (مثلاً زیر ۲۰ میلیون تومان)، به کجا باید مراجعه کرد؟

اگر مبلغ مندرج در چک ثبت نشده تا سقف قانونی (که در حال حاضر معمولاً ۲۰ میلیون تومان است)، باشد، دارنده باید برای طرح دعوای مطالبه وجه به شورای حل اختلاف صالح مراجعه کند. برای مبالغ بیشتر از این سقف، دادگاه عمومی حقوقی صالح به رسیدگی خواهد بود.

مهلت شکایت از چک ثبت نشده چقدر است؟

برای مطالبه وجه سند عادی (که چک ثبت نشده به آن تبدیل می شود)، برخلاف اسناد تجاری، مهلت خاصی وجود ندارد و مشمول مرور زمان اسناد تجاری نمی شود. با این حال، توصیه می شود برای جلوگیری از مشکلات احتمالی در آینده (مانند فوت صادرکننده یا توقیف اموال او توسط طلبکاران دیگر)، در اسرع وقت برای پیگیری حقوقی اقدام شود.

اگر صادرکننده ادعا کند چک گم شده یا سرقت شده، چه می شود؟

ادعای صادرکننده مبنی بر گم شدن یا سرقت چک باید توسط او در دادگاه اثبات شود. تا زمانی که این ادعا به اثبات نرسد و دادگاه حکم به بی اعتباری چک ندهد، صادرکننده همچنان مسئول پرداخت وجه چک به عنوان یک سند عادی است. دادگاه با بررسی شواهد و مدارک، در این خصوص تصمیم گیری خواهد کرد.

آیا برای چک ثبت نشده می توان حکم جلب صادرکننده را گرفت؟

خیر، حکم جلب تنها در پرونده های کیفری صادر می شود و از آنجا که عدم ثبت چک در سامانه صیاد جرم نیست، به خودی خود نمی توان برای آن حکم جلب صادرکننده را گرفت. حکم جلب تنها پس از صدور حکم قطعی مطالبه وجه و در صورت عدم پرداخت و اثبات شرایط خاصی مانند فرار از دین یا عدم ارائه دادخواست اعسار از پرداخت توسط مدیون، ممکن است صادر شود.

نتیجه گیری

در پایان این مسیر، روشن شد که اگر چک ثبت نشده باشد، می توان شکایت کرد و حقوق خود را مطالبه نمود؛ اما این فرآیند از پیچیدگی ها و ظرافت های خاصی برخوردار است. چک ثبت نشده، اعتبار یک سند تجاری را ندارد و صرفاً به عنوان یک سند عادی قابل پیگیری است. این بدان معناست که دیگر خبری از شکایت کیفری یا اجراییه مستقیم نیست و دارنده باید از طریق دعوای حقوقی مطالبه وجه در مراجع قضایی (شورای حل اختلاف یا دادگاه عمومی حقوقی) اقدام کند. با آگاهی از این قوانین، جمع آوری دقیق مدارک، و طی کردن صحیح مراحل قانونی، امکان وصول وجه چک ثبت نشده وجود دارد. با این حال، همیشه بهترین راه، پیشگیری است؛ بنابراین توصیه می شود هم دارندگان و هم صادرکنندگان چک، قبل از هر معامله ای از ثبت صحیح چک در سامانه صیاد اطمینان حاصل کنند و در صورت نیاز، از مشاوره وکیل متخصص بهره مند شوند تا از گرفتار شدن در چالش های حقوقی جلوگیری کنند. آگاهی، کلید امنیت در معاملات مالی است.