روایت حفاظت از میراث زنده عصر یخبندان

جنگل های هیرکانی یک زیست‌منطقه در زیست‌بوم جنگل‌های مختلط پهن‌برگ حاشیه جنوبی دریای کاسپین و ضلع شمالی رشته کوه های البرز بوده که یادگار زنده به جا مانده از عصر یخبندان است؛ علاوه بر خلق زیبایی و دارا بودن گونه های متنوع گیاهی، این جنگل ها بیش از صدها گونه پرنده و پستاندار را در خود جای می دهد.

این جنگل از منطقه پارک ملی هیرکان جمهوری آذربایجان، آغاز و تا استان خراسان شمالی در ایران امتداد دارد و در ایران، مورد حفاظت مشترک سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری، سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است.

در کنار فعالیت نهادها و ادارات دولتی برخی از افراد بر حسب عشق و علاقه خود در زمینه حفظ و نگهداری این ثروت ملی تلاش می‌کنند که یکی از آنها «حسین آقایی» است. وی که فوق لیسانس مهندسی برق قدرت دارد به عنوان کارمند یکی از نهادهای دولتی مشغول به فعالیت است.

این فعال منابع طبیعی در گفت‌وگو با سی وی نت، اظهار کرد: ۴۲ ساله و اهل سوادکوه استان مازندران هستم و بر حسب فعالیت شغلی مدتی است در رشت سکونت دارم.

وی با بیان اینکه بیش از ۱۰ سال است فعالیت‌های محیط زیستی را به صورت جدی دنبال می‌کنم، افزود: از جمله این فعالیت‌ها در زمینه شناخت و تفسیر گونه های مختلف گیاهان هیرکانی، حیات وحش، شناسایی درختان کهنسال، تحقیق و گردآوری سبک زندگی هیرکانی و فرهنگ ها و آیین‌های مرتبط با این زیست بوم، شناسایی قارچ های خوراکی و… است.

آقایی در خصوص چرایی علاقه به فعالیت در این زمینه گفت: زادگاه من در قلب جنگل‌های هیرکانی یعنی شهرستان سوادکوه در منطقه لفور است و این علاقه نشات گرفته از عشق به ایران جان است؛ به همین خاطر سعی کردیم آنچه به عنوان میراث سرزمین مادری برای ما باقی مانده است به شکل احسن از آن حفاظت کنم و در شناساندن آن به دیگران تمام تلاش خود را انجام می دهم. من در ابتدا به سمت بوم گردی و گردشگری رفتم که به نوعی با عشق به ایران عزیز در ارتباط است و بعد از حضورم در گیلان نیز سعی کردم علاقه مندی خودم را دنبال کنم، اما در گیلان بحث ترویج و آموزش به جوامع محلی را بیشتر دنبال کردم.

وی با بیان اینکه در پی شناسایی درختان کهنسال جنگل های هیرکانی هستم، تاکید کرد: در استان گیلان توده ای از درختان سرخدار را شناسایی کرده ام که بیش از ۱۰ درخت بالای هزار سال در این توده رویش دارد و در سال ۱۴۰۱ یک درخت سرخدار کهنسال بالای ۱۷۰۰ سال را در شهرستان شفت ثبت ملی کرده ام.

این فعال هیرکانی، که در زمینه تولید و کاشت بذر نهال های درختان بومی هیرکانی نیز فعالیت دارد، تصریح کرد: یکی از فعالیت هایی که در کنار شناسایی درختان کهنسال هیرکانی و کاشت بذر داریم، ارائه آموزش های مرتبط در این زمینه و تلاش برای فرهنگ سازی در رابطه با هر آن چیزی است که با جنگل‌های هیرکانی ارتباط دارد.

وی با بیان اینکه سبک و تلاش ما آموزش محور است و در همین رابطه سفر به نواحی مختلف در دل جنگل های هیرکانی را در دستور کار داریم، افزود: در کنار این سفرها که به منظور شناسایی موارد جدید همچنین افزایش دانسته هاست، آموزش جوامع بومی را نیز مورد توجه قرار دادیم و هدف از این کار گسترش و نهادینه شدن حفاظت مردم پایه در رابطه با این ثروت جهانی است.

آقایی از راه‌اندازی تشکل حافظان هیرکانی خبر داد و گفت: این تشکل که در اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گیلان به ثبت رسیده در سه حوزه فعالیت دارد که شامل  گیاهان، حیات وحش و سبک زندگی هیرکانی است و لذا هر فرد با توجه به علاقه و توانمندی خود در این تشکل عضو شده و فعالیت دارد و توانستیم رکوردهای فوق العاده‌ای را ثبت کنیم؛ از جمله ثبت رکورد پایش حیات وحش گیلان(تهیه فیلم های مختلف از پلنگ، خرس، گرگ و…)، شناسایی گونه های درختی کهنسال و شناسایی جاذبه های طبیعی.

وی خاطرنشان کرد: بهترین ثبت ما در حوزه گیاهان، شناسایی خاص ترین تیپ جنگلی جنگل های هیرکانی در استان گیلان بود که دو گونه دیر زی(سرخدار و شمشاد) بود که کنار هم دیگر رویش دارند و از شاهکارهای هیرکانی در بحث گیاهان است؛ چرا که بیش از ۹۰ تیپ جنگلی داریم اما این تیپ خاص ترین آن است که در استان گیلان شناسایی کرده ایم.

این فعال محیط زیستی با بیان اینکه تلاش می کنم که میراث هیرکانی از دریای کاسپین تا ارتفاع ۳۰۰۰ متری حفظ شود، تصریح کرد: از درختان تا انواع غذاها سبک زندگی هیرکانی است و یکی دیگر از اقداماتی که مورد توجه داریم ثبت و مستندسازی این زیبایی هاست.

آقایی با اشاره به اینکه در بحث گیاهان در مورد گونه‌های خاص و رو به انقراض هیرکانی توجه ویژه داریم که از آن جمله شمشاد و شاه بلوط است، تاکید کرد: بیش از ۶ سال است که درباره بذر و کشت بذر و کاشت نهال مطالعه داریم و در واقع سال‌های اول فعالیت برای کاشت نهال این گونه ها به سمت بوم گردی‌های استان گیلان رفتیم و بذرها را در آنجا کشت می‌کردیم.

وی ادامه داد: با توجه به اینکه دنبال یک مکان ثابت بودیم، از منابع طبیعی پیگیری کردیم و موافقت فعالیت در نهالستان لاکان رشت را برای کاشت گرفتیم و نزدیک به چهار سال است که در نهالستان لاکان رشت کشت نهال شاه بلوط، بلند مازو، افرا، گردو ، شب خسب و خیلی از گونه های ارزشمند هیرکانی را کشت می کنیم؛ ضمن اینکه فعالیت‌ کشت بذر درختان هیرکانی در بوم گردی را همچنان ادامه می‌دهیم و علاوه بر آن با نهادها و ادارات دولتی نیز در برنامه های مرتبط از جمله نهالکاری همکاری داریم.

آقایی با تاکید بر اینکه هدف نهایی ما آگاهی بخشی و گسترش فرهنگ حفاظت “مردم‌پایه” از جنگل‌های هیرکانی است تا به ارزش این میراث آگاه باشند، افزود: وقتی آگاهی بخشی عمومی به حد کمال خودش برسد رفتار و عملکرد افراد متحول و آگاهانه می شود؛ هر چند نباید فراموش کرد فعالیت در این حوزه فقط با عشق ممکن است، زیرا این فعالیت ها عایدی مالی ندارد و در واقع در راه عشق و ایثار باید باشد؛ نه انجام وظیفه.

این فعال محیط زیستی با اشاره به اینکه سال گذشته با همکاری شهرداری رشت بیش از ۴۰۰۰ نهال  از بذرهای بلند مازو، شب خسب، افرا، داغداغان و… تولید و کاشته شد تا بتوانیم بجای کاشت گیاهان غیربومی در سطح شهر از همین گیاهان بومی برای فضای سبز شهری استفاده کنیم، گفت: نهادهای مردمی و جوامع محلی علاقه مند به اینگونه فعالیت ها می‌توانند بال‌های کمک کننده برای ارگان‌های دولتی باشند و این یکی از خواسته های فعالان این بخش است تا بتوان داده هایی که جمع آوری کرده اند را مورد استفاده قرار دهند؛ به طور مثال من طی دو سال مطالعه میدانی نزدیک به ۲۵ نوع قارچ خوراکی در جنگل‌های هیرکانی شناسایی کردم که در نهایت به صورت‌ مقاله منتشر شد؛ از این رو این فعالیت ها نیاز به حمایت بیشتر ارگان های دولتی دارد.

آقایی تاکید کرد: با در نظر گرفتن قوانین حمایتی می توان میراث هیرکانی را که میراث زنده از عصر یخبندان است برای نسل های آینده به خوبی حفظ کرد، به ویژه اینکه بسیاری از گونه‌های نادر و خاص، مختص جنگل‌های هیرکانی هستند؛ از جمله درخت انجیلی(که در پاییز طیف‌های های مختلف رنگی دارد) و یا شمشاد هیرکانی و گونه های دیگر؛ این گونه ها در هیچ کجای دنیا وجود ندارد و این گونه‌های ارزشمند باید حفظ شود.

این فعال منابع طبیعی با اشاره به اینکه می توان از طریق جنگل های هیرکانی جذب توریست کرد، گفت: متاسفانه تعبیر و تفسیر زیبایی از هیرکانی نداریم و مسافران و گردشگران اعم از بومی و غیر بومی به خاطر دیدن این زیبایی ها به طبیعت هیرکانی سفر نمی کنند بلکه فقط به جنگل‌ها می روند تا دور هم یک آتشی روشن کرده و کباب درست کنند و در نهایت زباله های خود را در دامان طبیعت رها کرده و یا به شاخه درختان آویزان می کنند و می روند.

وی عنوان کرد: عوامل زیادی در نابودی هیرکانی دخیل هستند که از تعرض به اراضی ملی گرفته تا چرای بی رویه دام و جاده سازی ها و سد سازی ها و… که همه در حال نابود کردن این میراث ارزشمند ایران جان هستند و متاسفانه باید گفت ما هنوز تفکر خرج کردن(تعرض و فروش اراضی ملی، قاچاق چوب، ساخت کارخانه ها به بهانه اشتغالزایی، ساخت مرغداری در دل هیرکانی و…) را در ذهن داریم که این نوع نگاه یک نگاه کوتاه مدت برای منافع اقتصادیست و در نهایت با تمام شدن این میراث چیزی برای آیندگان باقی نخواهد ماند و نسل‌های بعد از این زیبایی محروم خواهند شد؛ در حالی که می توان با حفاظت از هیرکانی هم خودمان نفع ببریم و هم این میراث را به آیندگان هدیه دهیم اما هنوز نتوانستیم با حفاظت و تفسیر هیرکانی از آن به اقتصاد پایدار برسیم که نیاز به فرهنگ سازی بالایی دارد.

به گزارش سی وی نت، جنگل های هیرکانی در تاریخ ۱۴ تیرماه سال ۱۳۹۸ برابر با ۱۰ جولای ۲۰۱۹، در چهل و سومین گردهمایی جهانی یونسکو در کشور آذربایجان – باکو، به عنوان دومین میراث طبیعی ایران، بر اساس معیار ۹، به شماره ۱۵۸۴، در فهرست میراث جهانی طبیعی یونسکو ثبت شده است.

انتهای پیام