بستک شهر کاروانسراهای تاریخی/سفر به شهر مشاهیر غرب هرمزگان – خبرگزاری آنلاین | اخبار ایران و جهان

خبرگزاری آنلاین، گروه استان‌ها- رضا زرگر: بستک از شهرهای استان هرمزگان، با قدمتی تاریخی، در قدیم محلی برای استراحت کاروان‌ها بوده‌است. شهر بستک در منطقه‌ای کوهستانی قرار دارد که از شمال و غرب به استان فارس و از شرق و جنوب به استان هرمزگان متصل است. این شهر مرکز شهرستان بستک است.

جمعیت شهر بستک طبق سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۸۵، برابر با ۹۰۱۹ نفر بوده‌است. مردم بستک به زبان اچمی با گویش بستکی سخن می‌گویند که از دستهٔ زبانهای پارسی جنوب غربی ایران است.

این شهر تا سال ۱۳۳۴ جز لارستان در استان فارس بوده‌است. بستک پیشینه تاریخی و سیاسی طولانی دارد. دارای بیش از ۲۰۰ روستا بوده، که در سال ۱۳۶۴ بخش وسیعی از روستاهای منطقه‌ای به نام روئیدر از بستک جدا شد و به بخش خمیر پیوند دادند.

در سال ۱۳۷۰ تعدادی دیگر از روستاها در حوالی لمزان از بستک جدا شدند. از اقسام خوردنی‌های سنتی منطقه بستک و بخش‌های آن مهوه است که در جنوب ایران شهرت فراوانی دارد. بعضی آنرا مهیاوه نیز می‌نامند.

شهرستان بستک از جمله ناهموارترین مناطق استان هرمزگان است به گونه‌ای که برخی از ناهموارترین وبلندترین ارتفاعات استان در این شهرستان واقع شده‌است. دامنه ارتفاعات کمتر از ۱۰۰ متر تا بیش از ۲۰۰۰ متر تا ۳۰۰۰ متر، کوه گاه‌بست و کوه سیاه در شمال شهرستان، و کوه ناخ و زنگارد در جنوب شرقی شهرستان، پراکندگی دارد که در این میان کمترین وسعت مربوط به طبقه ارتفاعی کمتر از ۱۰۰ متر با ۲۰ درصد بوده و بیشتر آن مربوط به طبقه ارتفاعی ۴۰۰ تا ۵۰۰ متر با ۲۴ درصد است. همچنین ۱۵ درصد وسعت بخش نیز در ارتفاعی بیش از ۱۰۰ متر قرار گرفته‌است.

کاروانسرای بستک واقع در شهر بستک در بخش مرکزی شهرستان بستک در غرب استان هرمزگان، یکی از آثار تاریخی و از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب ایران است. این بنا با هدف مرمت و احیا به بخش خصوصی واگذار گردیده‌است که اکنون تبدیل به محلی برای اقامت گردشگران شده‌است.

«کاروانسرای بستک» موسوم به کارمُسِرای احمد خان شهید

«کاروانسرای بستک» موسوم به کارمُسِرای احمد خان شهید یکی از آثار به جا مانده از دوره صفویه در شهر بستک و بزرگترین کاروانسراهای استان هرمزگان است که «جملی کارری» در سفرنامه خود با پیمودن مسیر تاریخی از لارستان فارس تا بندرلنگه، از این مکان برای استراحتگاه در آن اشاره کرده است.

«کاروانسرای بستک» سرپناهی و استراحتگاهی در مسیر جاده بازرگانی لار، بندر لنگه به بندرعباس بوده‌است. این کاروانسرا دارای حیاط مرکزی بوده و در اطراف اصطبل‌ها، استراحت گاه‌ها قرار داشته بوده‌است، کاروانسرا در دو ضلع شمالی وجنوبی و در ورودی ایوان ختم می‌شده‌است.

این بنای تاریخی سازه‌ای سنگی با مصالح گچ و اندودهای ساروجی است که بنیان کاروانسرا را تشکیل داده‌اند. این کاروانسرا در زمان دوره قاجاریه ساخته شده و با شماره ثبت ۲۲۳۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

این اثر تاریخی در شهرستان بستک و در مسیر راه بازرگانی شیراز – لار – بندرلنگه به بندرعباس واقع شده‌است. این اثر تاریخی در چند سال اخیر توسط سازمان میراث فرهنگی مرمت شده‌است.

در ۲۶ شهریور ۱۴۰۲ در جریان چهل و پنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در ریاض، کاروانسرای بستک به‌همراه ۵۳ کاروانسرای تاریخی دیگر (جمعاً ۵۴ کاروانسرا در ۲۴ استان ایران) تحت عنوان کاروانسراهای ایرانی در فهرست میراث جهانی قرار گرفتند. این مجموعه جهانی به عنوان بیستمین و هفتمین اثر جهانی کشور ایران شناخته می‌شود.

فضاها و اجزاهای بنای پایدارکاروانسرای بستک

این بنا دارای فضاها و اجزاهای پایدار و مناسبی همچون حجره‌ها، ایوان، اصطبل و حیاطی مرکزی و اختصاصی است و از بناهای جانبی این بنا می‌توان به قلعه راهداری (جنوب)، جاده سنگفرش (جنوب)، حمام (غرب) و بازار (غرب) و آب‌انبار (شمال و جنوب و چاه گاو یا همان گاو گوچه در جنوب بنا اشاره کرد که با فاصله از بنای مورد نظر قرار دارند.

کاروانسرای بستک دارای ۲ ورودی در جهت شمالی و جنوبی است که هر ۲ دارای فضای هشتی هستند، در بالای ورودی شمالی اتاقی قرار داشته که به مرور از بین رفته ولی مستنداتی از آن در دست است که می‌تواند همان اتاق کاروان سالار باشد که کارکردی دفاعی نیز داشته است.

حجره‌ها یا به عبارتی اتاق‌های این کاروانسرا در ۲ طرف ورودی شمالی و جنوبی قرار دارند و به عبارتی با فرمی تقارنی در رو به روی یکدیگر هستند، در مجموع این بنا دارای ۱۲ حجره بوده که ۶ حجره در جهت شمال و ۶ حجره دیگر در جهت جنوب قرار دارند؛ با استناد به فرم متقارن بنا در هر جهت سه حجره در ۲ طرف ورودی‌ها قرار دارند و تمام درب‌های این حجره‌ها رو به حیاط هستند.

۲ اصطبل در این بنا تعبیه شده که در جهت شرق و غرب بنا واقع شده و با اندازه‌هایی طویل در ۲ طرف بنا قرار گرفته‌اند و هرکدام دارای ۲ ورودی هستند که در گوشه‌ها قرار دارند، در این قسمت ساختارهایی برای بستن حیوانات و غذا دادن به آن‌ها نیز بنا شده است.

این بنا از جمله کاروانسراهای حیاط دار پس کرانه خلیج‌فارس بوده و دارای حیاطی است که سکویی در میان آن قرار دارد که می‌تواند بارانداز بوده باشد و یا در دوره‌های بعدی ساخته شده است.

فضاهای ورودی این بنا در حجره‌ها تقریباً یکسان هستند و فرمی هلالی شکل دارند ولی فرم طاقی درب‌های ورودی و هشتی و راهرو متصل به حیاط به نسبت حجره‌ها متفاوت است.

محمد محسنی مدیرکل میراث فرهنگ و گردشگری هرمزگان در گفتگو با خبرنگار آنلاین بیان داشت: پرونده ثبت جهانی کاروانسرای بستک پس از سال‌ها انتظار و پیگیری‌ها بعد از بازدید ارزیاب یونسکو و همزمان کاروانسراهای ایران هم داشت، قابلیت حضور در پرونده ثبتی کاروانسراهای ایران را تأیید کرد.

محسنی با بیان اینکه کاروانسرای بستک به عنوان نماینده هرمزگان در جمع ۵۴ کاروانسرای ایران قرار گرفت بود، اظهار داشت: بعد از سال‌ها پیگیری پرونده ثبت جهانی کاروانسرای بستک، هفته گذشته در نشست یونسکو در شهر ریاض آرزوی دیرینه مردم بستک محقق شد و به ثبت جهانی رسید.

به گفته وی، کاروانسرای بستک اکنون نخستین بنای ثبت شده استان هرمزگان در فهرست جهانی است. پیش از این دانش سنتی دریانوردی و لنج‌سازی خلیج‌فارس و ساخت «عون» و نواختن آن در فهرست ناملموس یونسکو به ثبت رسیده بود.

مدیر کل میراث فرهنگی و گردشگری هرمزگان تصریح کرد: کاروانسرای بستک در اواخر دوره صفوی یا اوایل دوره قاجاریه احداث شده و در زنجیره کاروانسراهای بندرعباس تا لار استان فارس قرار گرفته که بیانگر تجارت پر رونق آن زمان بوده که از این مسیر انجام می‌شد.

وی اذعان داشت: این مسیر برای مقاصد دیگر نیز کاربرد داشته اما استفاده تجاری و اتصال خلیج‌فارس به مرکز ایران پررنگ‌تر بوده است.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هرمزگان خاطرنشان کرد: این بنا به صورت حیات مرکزی ساخته شده که غرفه‌ها و اتاق‌ها در پیرامون اثر قرار گرفته و طرح مربعی شکل دارد، در وسط آن یک بارانداز قرار دارد و مانند سایر کاروانسراهای مسیر بندرعباس تا لار در کنار آن، یک آب انبار و برکه ایجاد شده است.