انواع روش تحقیق در مقاله
روش تحقیق مسیری نظاممند است که پژوهشگر برای جمعآوری تحلیل و تفسیر دادهها در یک مطالعه علمی یا مقاله طی میکند. این رویکرد شامل انتخاب ابزارها و تکنیکهای مناسب برای پاسخ به سوالات تحقیق است و به دو دسته اصلی کمی و کیفی تقسیم میشود.

انتخاب رویکرد پژوهشی مناسب یکی از اساسیترین گامها در فرایند نگارش هرگونه مقاله علمی پایاننامه یا گزارش پژوهشی است. این انتخاب نه تنها چارچوب کلی مطالعه را مشخص میکند بلکه مستقیماً بر نحوه جمعآوری اطلاعات ابزارهای مورد استفاده روشهای تحلیل داده و در نهایت اعتبار و قابلیت اتکای یافتهها تأثیرگذار است. درک عمیق انواع روشهای پژوهش و تفاوتهای آنها به پژوهشگران کمک میکند تا طرحی منسجم و منطبق با اهداف خود تدوین کرده و نتایجی معتبر و قابل دفاع ارائه دهند. این بخش از پژوهش در واقع توجیهی برای انتخابهای صورت گرفته در مسیر دستیابی به دانش جدید یا حل یک مسئله مشخص است.
اهمیت روش تحقیق در نوشتن مقاله
تعیین و تشریح دقیق روش تحقیق در یک مقاله علمی ستون فقرات اعتبار آن محسوب میشود. این بخش به خواننده بهویژه سایر متخصصان حوزه مربوطه این امکان را میدهد تا درک کاملی از چگونگی انجام مطالعه شرایط جمعآوری دادهها و شیوه تحلیل اطلاعات به دست آورند. شفافیت در بیان روششناسی قابلیت تکرارپذیری پژوهش توسط دیگران را افزایش میدهد که یکی از اصول بنیادین علم است. همچنین انتخاب روش مناسب تضمینکننده روایی (Validity) و پایایی (Reliability) نتایج است؛ به این معنا که یافتهها واقعاً آنچه را که ادعا میکنند اندازهگیری کرده و در صورت تکرار پژوهش تحت شرایط مشابه نتایج یکسانی حاصل شود. یک بخش روش تحقیق قوی نشاندهنده تسلط پژوهشگر بر اصول پژوهش و دقت او در انجام مطالعه است و به تقویت جایگاه علمی مقاله کمک شایانی میکند.
دسته بندی های اصلی روش های تحقیق
روشهای تحقیق را میتوان بر اساس رویکردهای فلسفی نوع دادهها و هدف اصلی پژوهش به دستهبندیهای مختلفی تقسیم کرد. با این حال رایجترین و بنیادینترین تقسیمبندی مبتنی بر ماهیت دادهها و شیوه تحلیل آنهاست که شامل سه دسته اصلی میشود: روش تحقیق کمی روش تحقیق کیفی و روش تحقیق ترکیبی. روش تحقیق کمی بر اندازهگیری دادههای عددی و تحلیل آماری برای آزمون فرضیهها و تعمیم نتایج به جمعیتهای بزرگتر تمرکز دارد. در مقابل روش تحقیق کیفی به دنبال درک عمیق پدیدهها تجربیات و معانی از طریق دادههای غیرعددی مانند مصاحبهها مشاهدات و تحلیل متون است. روش تحقیق ترکیبی نیز همانطور که از نامش پیداست این دو رویکرد را برای کسب درکی جامعتر از موضوع پژوهش با هم ترکیب میکند. علاوه بر این دستهبندیهای اصلی برخی روشها مانند تحقیق توصیفی نیز به عنوان دستهای مستقل یا زیرمجموعهای از روشهای دیگر مطرح میشوند که صرفاً به تشریح ویژگیهای یک پدیده میپردازند بدون آنکه لزوماً به دنبال کشف روابط علت و معلولی باشند.
روش تحقیق کمی
روش تحقیق کمی رویکردی نظاممند برای مطالعه پدیدههاست که بر جمعآوری و تحلیل دادههای عددی متمرکز است. هدف اصلی در این روش اندازهگیری متغیرها بررسی روابط بین آنها و آزمون فرضیههای مشخص است. پژوهشگر در این رویکرد از ابزارهای استاندارد شده مانند پرسشنامههای بسته آزمونها یا جمعآوری دادههای آماری موجود استفاده میکند تا اطلاعات قابل اندازهگیری و مقایسه به دست آورد. دادههای جمعآوری شده سپس با استفاده از تکنیکهای آماری توصیفی (مانند میانگین انحراف معیار) و استنباطی (مانند آزمون t تحلیل واریانس رگرسیون) تحلیل میشوند. نتایج حاصل از تحلیل آماری امکان تعمیم یافتهها از نمونه مورد مطالعه به جامعه بزرگتر را فراهم میآورد و به پژوهشگر کمک میکند تا به سوالاتی درباره “چقدر” “چند بار” یا “چه رابطهای” بین متغیرها وجود دارد پاسخ دهد. این روش به دلیل ساختاریافتگی بالا و استفاده از ابزارهای دقیق اندازهگیری از اعتبار و پایایی بالایی برخوردار است و به ویژه در علوم طبیعی اجتماعی و رفتاری که نیاز به آزمون فرضیهها و کشف الگوهای قابل اندازهگیری وجود دارد کاربرد فراوانی دارد.
روش پیمایشی
روش پیمایشی یکی از پرکاربردترین انواع تحقیق کمی است که برای جمعآوری دادهها از تعداد زیادی از افراد در یک جامعه مشخص به کار میرود. در این روش پژوهشگر با استفاده از ابزارهایی مانند پرسشنامهها مصاحبههای ساختاریافته یا نظرسنجیهای تلفنی/اینترنتی اطلاعات مورد نیاز خود را درباره نگرشها رفتارها ویژگیها یا عقاید گروهی از جامعه جمعآوری میکند. هدف اصلی روش پیمایشی توصیف ویژگیهای یک جامعه بزرگ بر اساس دادههای جمعآوری شده از یک نمونه نماینده است. این روش میتواند به صورت مقطعی (Cross-sectional) انجام شود که در آن دادهها در یک نقطه زمانی خاص جمعآوری میشوند یا به صورت طولی (Longitudinal) که در آن دادهها در طول زمان و در چند مرحله از همان نمونه یا نمونههای مشابه جمعآوری میگردند تا تغییرات مورد بررسی قرار گیرند. مزیت اصلی روش پیمایشی امکان جمعآوری داده از حجم وسیعی از پاسخدهندگان و تعمیم نتایج به جامعه هدف است هرچند که عمق اطلاعات جمعآوری شده ممکن است کمتر از روشهای کیفی باشد.
روش همبستگی
روش همبستگی یکی دیگر از انواع تحقیق کمی است که به بررسی رابطه بین دو یا چند متغیر میپردازد. در این رویکرد پژوهشگر به دنبال کشف این است که آیا با تغییر در یک متغیر تغییر قابل پیشبینی در متغیر دیگر رخ میدهد و اگر چنین است شدت و جهت این رابطه چگونه است. برای مثال ممکن است پژوهشگری بخواهد رابطه بین میزان ساعت مطالعه و نمره امتحان را بررسی کند. دادهها در این روش نیز به صورت عددی جمعآوری شده و با استفاده از ضریب همبستگی (مانند ضریب همبستگی پیرسون) تحلیل میشوند. نتیجه تحلیل عددی بین 1- و 1+ است که نشاندهنده قدرت (نزدیکی به 1 یا 1-) و جهت (مثبت یا منفی) رابطه است. نکته بسیار مهم در روش همبستگی این است که وجود همبستگی بین دو متغیر لزوماً به معنای رابطه علت و معلولی نیست. این روش صرفاً نشاندهنده همراهی دو متغیر با یکدیگر است و نمیتواند اثبات کند که یکی باعث تغییر در دیگری میشود. با این حال تحقیق همبستگی برای پیشبینی و شناسایی الگوها در دادهها بسیار مفید است و اغلب پیشزمینهای برای تحقیقات آزمایشی یا علی-مقایسهای محسوب میشود.
روش علی مقایسه ای
روش علی-مقایسهای که گاهی اوقات تحقیق پسرویدادی (Ex Post Facto) نیز نامیده میشود نوعی تحقیق کمی است که به بررسی روابط احتمالی علت و معلولی بین متغیرها میپردازد اما برخلاف تحقیق آزمایشی پژوهشگر متغیر مستقل را دستکاری نمیکند. در این روش علت (متغیر مستقل) پیش از شروع پژوهش رخ داده است و پژوهشگر به صورت گذشتهنگر گروههایی را که از نظر حضور یا عدم حضور آن علت متفاوت هستند مقایسه میکند تا تأثیر آن را بر متغیر وابسته مشاهده کند. برای مثال مقایسه عملکرد تحصیلی دانشآموزانی که در کلاسهای فوق برنامه شرکت کردهاند با دانشآموزانی که شرکت نکردهاند (بدون اینکه پژوهشگر در این شرکت کردن دخالتی داشته باشد) یک نمونه از تحقیق علی-مقایسهای است. چالش اصلی در این روش کنترل متغیرهای مزاحم یا مخدوشکننده است که ممکن است بر رابطه بین متغیر مستقل و وابسته تأثیر بگذارند و تبیین قطعی رابطه علت و معلولی را دشوار سازند. با این حال این روش زمانی که دستکاری متغیر مستقل از نظر اخلاقی یا عملی ممکن نیست ابزار ارزشمندی برای بررسی فرضیههای مربوط به علیت فراهم میکند.
روش آزمایشی
روش آزمایشی قویترین روش تحقیق کمی برای اثبات روابط علت و معلولی است. در این روش پژوهشگر به صورت فعال یک یا چند متغیر مستقل را دستکاری میکند (یعنی سطوح مختلفی از آن را اعمال میکند مثلاً یک گروه در معرض درمان قرار میگیرد و گروه دیگر نه) و سپس تأثیر این دستکاری را بر یک یا چند متغیر وابسته اندازهگیری میکند. ویژگی کلیدی تحقیق آزمایشی وجود گروه کنترل (گروهی که در معرض دستکاری متغیر مستقل قرار نمیگیرد یا در معرض شرایط عادی قرار دارد) و تخصیص تصادفی شرکتکنندگان به گروههای مختلف (گروه آزمایش و گروه کنترل) است. تخصیص تصادفی کمک میکند تا اطمینان حاصل شود که گروهها قبل از اعمال متغیر مستقل تا حد امکان مشابه هستند و هرگونه تفاوت مشاهده شده در متغیر وابسته به احتمال زیاد ناشی از تأثیر متغیر مستقل است. این درجه بالای کنترل تحقیق آزمایشی را قادر میسازد تا با اطمینان بیشتری درباره روابط علت و معلولی نتیجهگیری کند. با این حال انجام آزمایشها ممکن است همیشه از نظر اخلاقی زمانی یا مالی امکانپذیر نباشد و گاهی اوقات تعمیم نتایج آزمایشگاهی به شرایط واقعی دشوار است.
روش تحقیق کیفی
روش تحقیق کیفی رویکردی اکتشافی است که به دنبال درک عمیق پدیدهها تجربیات معانی و زمینههای فرهنگی یا اجتماعی است. برخلاف روش کمی که بر اندازهگیری و اعداد تمرکز دارد تحقیق کیفی با دادههای غیرعددی سر و کار دارد؛ این دادهها میتوانند شامل متن (مانند مصاحبههای رونویسی شده یادداشتهای میدانی اسناد) تصاویر صداها یا مشاهدات عمیق باشند. هدف اصلی در این روش کشف الگوها مضامین و نظریهها از دل دادههاست (رویکرد استقرایی). پژوهشگر کیفی اغلب با سوالات کلیتر و بازتر آغاز میکند و در طول فرایند جمعآوری و تحلیل داده سوالات و تمرکز پژوهش ممکن است تکامل یابند. نمونهها در تحقیق کیفی معمولاً کوچکتر و هدفمند انتخاب میشوند و تمرکز بر کسب اطلاعات غنی و تفصیلی از هر فرد یا مورد است. تحلیل دادهها شامل تفسیر کدگذاری و شناسایی مضامین اصلی است. این روش برای درک پیچیدگیهای انسانی بررسی پدیدههای نوظهور یا دستیابی به دیدگاههای درونی افراد درباره یک موضوع خاص بسیار مناسب است و به ویژه در رشتههایی مانند جامعهشناسی مردمشناسی روانشناسی و آموزش کاربرد گستردهای دارد.
روش موردی (مطالعه موردی)
روش موردی یا مطالعه موردی نوعی تحقیق کیفی است که به بررسی عمیق و جامع یک “مورد” خاص میپردازد. این مورد میتواند یک فرد یک گروه کوچک یک سازمان یک رویداد یک مکان جغرافیایی یا هر پدیده محدود دیگری باشد. هدف اصلی مطالعه موردی کسب درکی غنی تفصیلی و زمینهمند از پیچیدگیهای مورد انتخابی است. پژوهشگر در این روش از منابع داده متنوعی استفاده میکند که ممکن است شامل مصاحبههای عمیق مشاهدات تحلیل اسناد سوابق تاریخی و سایر منابع مرتبط باشد. دادهها به صورت کیفی جمعآوری و تحلیل میشوند تا تصویر کاملی از مورد و عوامل مؤثر بر آن به دست آید. مطالعات موردی میتوانند اکتشافی باشند (برای تولید فرضیههای جدید) توصیفی باشند (برای ارائه تصویری دقیق از یک پدیده) یا تبیینی باشند (برای بررسی علل یک پدیده خاص در مورد). اگرچه قابلیت تعمیم نتایج مطالعات موردی به جمعیتهای بزرگتر محدود است اما این روش برای درک پدیدههای پیچیده در بافت طبیعی خود و تولید بینشهای عمیق بسیار ارزشمند است و اغلب زمینه را برای تحقیقات کمی بعدی فراهم میکند.
روش قوم نگاری
روش قومنگاری (Ethnography) یک رویکرد تحقیق کیفی است که ریشه در مردمشناسی دارد و به مطالعه فرهنگ و رفتار یک گروه اجتماعی یا جامعه خاص میپردازد. هدف اصلی قومنگاری درک دیدگاهها باورها ارزشها آداب و رسوم و تعاملات اجتماعی یک گروه از نگاه خود اعضای آن گروه است. پژوهشگر قومنگار معمولاً برای مدت زمان طولانی در محیط طبیعی گروه مورد مطالعه زندگی کرده و به صورت فعال در فعالیتهای روزمره آنها شرکت میکند (مشاهده مشارکتی). جمعآوری دادهها از طریق مشاهدات دقیق مصاحبههای غیررسمی و عمیق یادداشتبرداری میدانی و جمعآوری اسناد مرتبط صورت میگیرد. تحلیل دادهها شامل تفسیر و شناسایی الگوها و مضامین فرهنگی است که رفتار و دیدگاههای گروه را شکل میدهند. نتیجه یک تحقیق قومنگارانه معمولاً یک “قومنگاری” یا شرح تفصیلی و تحلیلی از فرهنگ و زندگی گروه مورد مطالعه است. این روش برای درک عمیق فرهنگهای مختلف خردهفرهنگها یا گروههای اجتماعی خاص در محیطهای طبیعی خود بسیار قدرتمند است.
روش پدیدارشناسی
روش پدیدارشناسی (Phenomenology) یکی از روشهای اصلی تحقیق کیفی است که به مطالعه و توصیف ذات و ماهیت تجربیات زیسته انسانها درباره یک پدیده خاص میپردازد. هدف اصلی این روش درک مشترکات تجربیات ذهنی افراد مختلف درباره یک پدیده واحد فارغ از پیشفرضها و قضاوتهای پژوهشگر است. پژوهشگر پدیدارشناس به دنبال پاسخ به این سوال است که “تجربه زیسته افراد از این پدیده چگونه است؟” جمعآوری دادهها معمولاً از طریق مصاحبههای عمیق و نیمهساختاریافته با افرادی صورت میگیرد که تجربه مستقیمی از پدیده مورد نظر دارند. تحلیل دادهها شامل مراحل پیچیدهای از گوش دادن دقیق کدگذاری و تفسیر اظهارات شرکتکنندگان برای استخراج مضامین و ساختارهایی است که ماهیت مشترک تجربه را آشکار میسازند. این روش به ویژه برای مطالعه تجربیات انسانی مانند سوگ بیماری یادگیری خلاقیت یا هر پدیده دیگری که جنبه ذهنی و درونی قوی دارد مناسب است و به درک عمیقتر دنیای ذهنی انسانها کمک میکند.
روش تاریخی
روش تاریخی نوعی تحقیق کیفی است که بر بررسی و تفسیر رویدادها ایدهها و روندهای گذشته تمرکز دارد. هدف اصلی این روش درک چگونگی شکلگیری شرایط فعلی بر اساس وقایع گذشته شناسایی الگوهای تاریخی و گاهی اوقات پیشبینی روندهای آینده بر اساس گذشته است. پژوهشگر تاریخی از منابع اولیه (مانند اسناد اصلی نامهها خاطرات آثار هنری مصنوعات) و منابع ثانویه (مانند کتابها و مقالات تفسیری درباره گذشته) برای جمعآوری داده استفاده میکند. بخش حیاتی این روش نقد و ارزیابی دقیق منابع است؛ این نقد شامل نقد بیرونی (بررسی اصالت و اعتبار منبع) و نقد درونی (بررسی دقت و صحت محتوای منبع) میشود. تحلیل دادهها در روش تاریخی شامل ترکیب اطلاعات از منابع مختلف شناسایی روابط علت و معلولی (با احتیاط) و ارائه تفسیری منسجم و مستند از گذشته است. این روش در رشتههایی مانند تاریخ جامعهشناسی علوم سیاسی و آموزش برای بررسی سیر تحولات و ریشهیابی مسائل کاربرد فراوانی دارد.
روش اقدام پژوهی
روش اقدامپژوهی (Action Research) رویکردی عملی و مشارکتی در تحقیق کیفی (و گاهی ترکیبی) است که با هدف حل یک مسئله مشخص یا بهبود یک وضعیت خاص در یک بافت عملیاتی (مانند مدرسه سازمان جامعه محلی) انجام میشود. این روش اغلب به صورت چرخهای پیش میرود: شناسایی مسئله برنامهریزی برای اقدام اجرای اقدام جمعآوری دادهها درباره نتایج اقدام تحلیل دادهها و بازاندیشی و سپس شروع چرخه جدید بر اساس یافتهها. اقدامپژوهی معمولاً توسط خود کسانی انجام میشود که درگیر مسئله هستند (مانند معلمان مدیران کارکنان اجتماعی) یا با همکاری نزدیک آنها صورت میگیرد. هدف نه تنها تولید دانش بلکه ایجاد تغییر و بهبود مستقیم در عمل است. دادهها میتوانند شامل مشاهدات مصاحبهها یادداشتهای روزانه سوابق و هرگونه اطلاعاتی باشند که به درک تأثیر اقدام انجام شده کمک کنند. این روش برای حل مسائل کاربردی توسعه حرفهای و توانمندسازی افراد در محیط کار یا جامعه بسیار مؤثر است.
روش تحقیق ترکیبی
روش تحقیق ترکیبی (Mixed Methods Research) رویکردی است که در آن پژوهشگر برای پاسخ به سوالات تحقیق خود به صورت آگاهانه و هدفمند روشها دادهها و تکنیکهای تحلیل کمی و کیفی را در یک مطالعه واحد با هم ترکیب میکند. دلیل استفاده از این روش این باور است که ترکیب نقاط قوت هر دو رویکرد کمی و کیفی میتواند درکی جامعتر عمیقتر و کاملتر از پدیده مورد مطالعه ارائه دهد که با استفاده از هر روش به تنهایی امکانپذیر نیست. برای مثال یک پژوهشگر ممکن است ابتدا از یک روش کمی (مانند پیمایش) برای شناسایی الگوهای کلی استفاده کند و سپس از یک روش کیفی (مانند مصاحبه) برای درک عمیقتر دلایل یا زمینههای این الگوها بهره ببرد (رویکرد ترتیبی اکتشافی). یا ممکن است دادههای کمی و کیفی را به صورت همزمان جمعآوری کرده و سپس آنها را با هم ترکیب یا مقایسه کند (رویکرد همزمان). انتخاب نوع طرح ترکیبی (ترتیبی همزمان یا پیچیدهتر) به سوالات تحقیق و منطق پژوهشگر برای ترکیب روشها بستگی دارد. این روش به دلیل پیچیدگی در طراحی و تحلیل نیاز به مهارت و برنامهریزی دقیق دارد اما میتواند به بینشهای بسیار غنی و چندبعدی منجر شود.
روش تحقیق توصیفی
روش تحقیق توصیفی همانطور که از نامش پیداست به توصیف ویژگیها و خصوصیات یک پدیده موقعیت یا جمعیت خاص میپردازد. هدف اصلی در این روش پاسخ به سوالاتی درباره “چه کسی” “چه چیزی” “کجا” “چه زمانی” و “چگونه” است بدون اینکه لزوماً به دنبال کشف روابط علت و معلولی یا چرایی پدیدهها باشد. تحقیق توصیفی میتواند از دادههای کمی (مانند آمار جمعیتی میانگین نمرات درصدها) یا دادههای کیفی (مانند توصیف رفتارها ویژگیهای یک مکان مراحل یک فرایند) استفاده کند. مثالهای رایج تحقیق توصیفی شامل مطالعات موردی (که قبلاً به عنوان روش کیفی ذکر شد اما میتواند جنبه توصیفی قوی داشته باشد) مشاهدات صرفاً توصیفی یا پیمایشهایی که هدفشان صرفاً ارائه تصویری از وضعیت موجود است (مانند توصیف عادات مطالعه دانشجویان). این روش اغلب اولین گام در فرایند پژوهش است و میتواند زمینهساز تحقیقات عمیقتر و تحلیلیتر (مانانند همبستگی یا آزمایشی) باشد زیرا با ارائه تصویری دقیق از پدیده به شناسایی مسائل و سوالات مهم برای پژوهشهای آتی کمک میکند.
تفاوت های کلیدی روش کمی و کیفی
تمایز بین روشهای تحقیق کمی و کیفی از جنبههای مختلفی قابل بررسی است که درک این تفاوتها برای انتخاب رویکرد مناسب در پژوهش ضروری است. این دو روش نه تنها از نظر نوع دادهها بلکه از نظر فلسفه زیربنایی اهداف ابزارها و شیوههای تحلیل نیز تفاوتهای بنیادینی دارند. جدول زیر برخی از مهمترین تفاوتهای کلیدی بین این دو رویکرد را خلاصه میکند:
ویژگی | روش تحقیق کمی | روش تحقیق کیفی |
---|---|---|
هدف اصلی | اندازهگیری و آزمون روابط تعمیم نتایج | درک عمیق پدیدهها کشف معانی تولید نظریه |
نوع داده | عددی قابل اندازهگیری | غیرعددی (متن تصویر صدا) توصیفی |
اندازه نمونه | بزرگ نماینده جامعه | کوچک هدفمند |
ابزار جمعآوری داده | پرسشنامه ساختاریافته آزمون ابزار اندازهگیری فیزیکی | مصاحبه عمیق مشاهده مشارکتی گروه کانونی تحلیل اسناد |
تحلیل داده | آماری (توصیفی و استنباطی) | تفسیری کدگذاری شناسایی مضامین و الگوها |
رویکرد | قیاسی (آزمون فرضیه) | استقرایی (تولید فرضیه و نظریه) |
نتیجه | یافتههای عددی روابط آماری تأیید/رد فرضیه | توصیفات غنی بینشهای عمیق درک زمینهمند |
نقش پژوهشگر | فاصله گرفتن برای عینیت | درگیر شدن برای درک |
این تفاوتها نشان میدهند که انتخاب روش تحقیق باید با ماهیت سوال پژوهش و آنچه پژوهشگر به دنبال کشف آن است همسو باشد.
نحوه انتخاب روش تحقیق برای مقاله
انتخاب روش تحقیق مناسب برای مقاله یکی از حیاتیترین تصمیماتی است که پژوهشگر باید بگیرد و این انتخاب تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارد. مهمترین عامل ماهیت سوال یا سوالات تحقیق است. آیا سوال شما به دنبال اندازهگیری چیزی بررسی فراوانی یک پدیده یا آزمون رابطه بین متغیرهاست؟ (احتمالاً روش کمی مناسب است). یا آیا به دنبال درک عمیق تجربهها کاوش دیدگاهها یا شناخت فرایندهای پیچیده در بستر طبیعی آنها هستید؟ (احتمالاً روش کیفی مناسب است). گاهی اوقات سوال پژوهش به گونهای است که نیاز به هر دو نوع درک دارد (هم گستردگی و هم عمق) که در این صورت روش ترکیبی گزینه بهتری خواهد بود. علاوه بر سوال تحقیق هدف کلی مطالعه (توصیف تبیین اکتشاف پیشبینی) ماهیت پدیدهای که در حال مطالعه آن هستید منابع در دسترس (زمان بودجه دسترسی به شرکتکنندگان یا دادهها) و همچنین مهارتها و ترجیحات فلسفی خود پژوهشگر نیز در این انتخاب نقش دارند. مهم است که منطق انتخاب روش به وضوح در مقاله توضیح داده و توجیه شود.
جایگاه روش تحقیق در ساختار مقاله علمی
در ساختار استاندارد یک مقاله علمی بخش مربوط به روش تحقیق معمولاً پس از مقدمه و مرور ادبیات و پیش از بخش یافتهها قرار میگیرد. این بخش که گاهی تحت عنوان “روششناسی” (Methodology) یا “مواد و روشها” (Materials and Methods) نامیده میشود یکی از بخشهای اصلی و حیاتی مقاله است. در این قسمت پژوهشگر باید به تفصیل توضیح دهد که چگونه پژوهش خود را انجام داده است. این توضیحات شامل نوع طرح تحقیق (مثلاً پیمایشی آزمایشی مطالعه موردی) جامعه و نمونه مورد مطالعه و نحوه نمونهگیری ابزارهای جمعآوری دادهها (مانند پرسشنامه دستگاه اندازهگیری پروتکل مصاحبه) روشهای جمعآوری داده و شیوههای تحلیل دادهها (تکنیکهای آماری یا روشهای تحلیل کیفی) است. هدف از این بخش ارائه اطلاعات کافی و دقیق به خواننده است تا بتواند اعتبار یافتهها را ارزیابی کرده و در صورت لزوم پژوهش را تکرار کند. وضوح دقت و جزئینگری در این بخش نشاندهنده اعتبار و جدیت پژوهش انجام شده است.
لیست سوالات متداول
روش تحقیق به زبان ساده چیست؟
روش تحقیق نقشه راه یا فرایندی است که پژوهشگر برای جمعآوری اطلاعات و تحلیل آنها جهت پاسخ به سوالات مطالعه خود به صورت منظم طی میکند.
چه تفاوتی بین روش تحقیق و متدولوژی وجود دارد؟
متدولوژی به فلسفه اصول و منطق کلی انتخاب روشها اشاره دارد در حالی که روش تحقیق به تکنیکها و ابزارهای خاصی که برای جمعآوری و تحلیل داده استفاده میشود اطلاق میگردد.
روش تحقیق کمی برای پاسخ به چه سوالاتی مناسب است؟
برای سوالاتی که نیاز به اندازهگیری بررسی فراوانی یا آزمون روابط بین متغیرها دارند مانند “چقدر” “چه تعداد” یا “آیا X بر Y تأثیر دارد؟”.
روش تحقیق کیفی برای پاسخ به چه سوالاتی مناسب است؟
برای سوالاتی که به دنبال درک عمیق اکتشاف یا شناخت تجربیات و معانی هستند مانند “چرا” “چگونه” یا “تجربه افراد از پدیده Z چیست؟”.
آیا می توان در یک مقاله از چند روش تحقیق استفاده کرد؟
بله در روش تحقیق ترکیبی پژوهشگر میتواند از ترکیب روشهای کمی و کیفی برای کسب درکی جامعتر از موضوع استفاده کند.