آیا خانه‌های ما در برابر زلزله مقاوم هستند

زلزله یکی از بلایای طبیعی است که نه می توانیم آن را پیش بینی کنیم و نه می‌توانیم جلوی آن را بگیریم. بدین منظور در علم مهندسی مقاوم سازی ساختمان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. با استفاده از کاشت میلگرد و مقاوم سازی ساختمان با FRP و همچنین سایر روش‌ها مقاوم سازی سازه های بتنی و فولادی انجام می‌گیرد.
مشخص است که خانه‌های قدیمی و با قدمت بالا نمی‌توانند، در برابر بی‌تابی‌های متعدد زمین تاب آورند و باید با بهره‌گیری از دانش فنی روز و مشاوره از مهندسان توانمند و متخصص تصمیماتی برای مقاوم سازی و یا نوسازی آن‌ها گرفته شود.

مقاوم‌سازی ساختمان در علم مهندسی عمران به مفهوم بالا بردن مقاوم‌سازی ساختمان در برابر نیروهای وارده است. امروزه این اصطلاح بیشتر در مورد نیروی زلزله کاربرد دارد. از دیدگاه علمی، مقاوم‌ سازی واژه کاملاً درستی برای این هدف نیست. در واقع منظور از لغت مقاومت‌سازی به‌طور قطع بالا بردن مقاومت در برابر نیروی زلزله نیست بلکه منظور بهبود عملکرد اجزای سازه (ساختمان) در برابر نیروی زلزله است.

هنگام وقوع زلزله به سازه شما نیروهایی وارد می‌شود که اگر ساختمان نتواند در برابر این نیروها دوام بیاورد سازه شما دچار خرابی شده و تلفات جانی و مالی زیادی در پی خواهد داشت. سازه مقاوم در برابر زلزله دارای ستون‌های بیشتری است؛ زیرا ستون‌ها مقاومت ساختمان را بسیار افزایش می‌دهند. به همین دلیل مناطق باز خانه شما احتمالا در هنگام زلزله یکی از خطرناک ترین مناطق هستند. در اطراف ساختمان‌ها حداقل باید ۳ ستون قرار داشته باشد.

فاصله این سازه‌ها از سازه مجاور ۱۰ سانتی متر انتخاب می‌شود و هرچه شکل سازه به چهار ضلعی نزدیک باشد مقاوم تر است. سازه‌هایی که با گل و خشت و آجر ساخته شده‌اند نمی‌توانند در مقابل زلزله دوام بیاورند.

خانه هایی در برابر زلزله مقاوم هستند که از متریال مناسب و مرغوب ساخته شده باشند و هم چنین از طراحی مناسب ستون‌ها و تیرها برخوردار باشد. سازه‌های مقاوم در برابر زلزله در اکثر موارد به چهار ضلعی‌های منتظم بیشتر شباهت دارند بنابراین نوع پلان و نقشه سازه نیز برای ایمنی و مقاوم شدن آن تأثیر گذار است.

مقاوم سازی ساختمان های قدیمی از کارهایی است که باید در اولویت کار مهندسان و افراد قرار گیرد. آمارها نشان می‌دهند که ساختمان‌های مقاوم در برابر زلزله درصد کمی را تشکیل می‌دهند. برای شناسایی یک ساختمان مقاوم در برابر زلزله ابزاری وجود ندارد، مگر این که درباره برخی از مشخصات فنی ساختمان تحقیقات به عمل آید.

در ادامه با یکی از اعضای هیئت مدیره سازمان نظام مهندسی استان قم به گفت‌وگو پرداختیم.

مجید کریمی در گفت‌وگو با سی وی نت با اشاره به مقامت ساختمان‌ها در برابر زلزله بیان کرد: وارد شدن آسیب به ساختمان‌ها در زلزله بستگی به چند عامل دارد؛ اول، بزرگای زلزله و عمق کانونی زلزله؛ به این معنا که جایی در عمق زمین که انرژی زلزله در آن‌جا آزاد می‌شود. در یک بزرگای ثابت، هر چه عمق کانونی کمتر باشد، امواج سطحی قویتری شکل می‌گیرد. در ایران عمق کانونی بیشتر زلزله‌ها کم است. یعنی در این مورد مستعد آسیب هستیم.

وی در توضیح عامل دوم موثر در وارد شدن آسیب به ساختمان‌ها اظهار کرد: فاصله ساختمان‌ها از گسل‌ها نیز از دیگر عوامل است. اگر ساختمان‌ها روی گسل‌ها یا نزدیک آن‌ها ساخته شوند، مستعد آسیب بیشتری هستند، چون امواج سطحی قوی تری به آن‌ها خواهد رسید. بنابراین باید از ساخت و ساز در نزدیک گسل‌های شناخته شده اجتناب کرد یا محدودیت‌های قابل توجهی برای هرگونه ساخت و ساز در نظر گرفت.

کریمی افزود: در تعداد قابل توجهی از شهرها، این نوع ساخت و ساز وجود دارد. از جمله در تهران، تبریز و شیراز، در قم هم گسل‌های شناخته شده و ساخت و ساز هم وجود دارد و تصمیم گیری در مورد اعطای مجوز ساخت و ساز با نهادهای بالادستی و در نظر گرفتن امتداد شناخته شده گسل‌هاست.

وی ادامه داد:  عامل سوم، خاک زیر ساختمان‌ها است، هر چه لایه‌های خاک زیر ساختمان نرمتر باشند، امواج زلزله با زاویه نزدیکتر به قائم با سطح زمین برخورد می‌کنند و امواج مخرب بزرگتری تولید می‌کنند. اگر لایه‌های خاک دستی وجود داشته باشد، شرایط بدتر هم می‌شود. اعطای مجوز ساخت و ساز در محدوده‌هایی که خاک دستی وجود دارد، پتانسیل آسیب به ساختمان‌ها را بیشتر خواهد کرد که این مورد هم در قم وجود دارد.

این عضو هیئت مدیره سازمان نظام مهندسی استان قم، عامل چهارم را سیستم مقاوم لرزه‌ای ساختمان برشمرد و خاطرنشان کرد: انتخاب سیستم مقاوم کارآمدتر در ساختمان، به محدودیت‌های معماری و ابعادی زمین بستگی دارد. وجود تفکیک‌های بد زمین‌ها با عرض‌های کم در بیشتر قسمت‌های قم، از نظر امکان اجرای سیستم‌های موثرتر سازه‌ای برای مقابله با زلزله، باعث انتخاب سیستم‌هایی می‌شود که ممکن است در زلزله آسیب پذیرتر باشند.

وی در ادامه اظهار کرد: بسته به اینکه بزرگای زلزله چقدر است، عمق کانونی زلزله چقدر است، موقعیت ساختمان‌ها نسبت به گسل با چه فاصله‌ای است، خاک زیر ساختمان‌ها چه مشخصاتی دارد و سیستم مقاوم لرزه‌ای ساختمان چیست؛ پاسخ ساختمان‌ها در برابر زلزله متفاوت خواهد بود. به عنوان نمونه در زلزله سر پل ذهاب، ساختمان‌های نزدیک کوهپایه آسیب جدی نداشتند ولی همان تیپ ساختمان‌ها که روی خاک‌های آبرفتی نزدیک رودخانه ساخته شده بودند، آسیب‌های شدیدی دیده بودند.

کریمی نوع مصالح استفاده شده در ساختمان را نیز موثر در میزان آسیب‌های زلزله برشمرد و تصریح کرد: هر چه از مصالح سبک‌تر استفاده شود، در زلزله نیروی کمتری به ساختمان وارد می‌شود. در مورد نما این موضوع مهمتر است چون در دوران بهره برداری هم می‌تواند مشکل ساز باشد. نماها باید تا حد امکان سبک بوده و اتصال مناسبی به سازه داشته باشند. نماهای سنگین مثل نماهایی که اصطلاحاً نمای رومی گفته می‌شود، بخاطر وزن بالا و حجیم بودن آن، در زلزله‌ها پتانسیل آسیب قابل توجهی دارند، حتی در زلزله‌های متوسط. استفاده از نماهای سرامیکی به خاطر عدم اتصال مناسب به دیوار نگهدارنده آن‌ها، نیازمند رعایت دتایل‌های خاص در اجرا هست که در عمل استفاده نمی‌شود. استفاده از نماهای خشک یا سیمانی به عنوان جایگزین مناسب برای نماهای سنگین و غیر اصولی در نظر گرفته شده است ولی فرهنگ سازی و الزام قانونی متناسب با آن عملی نشده است.

وی افزود: در مورد شمالی یا جنوبی بودن ساختمان‌ها، نحوه قرار گیری ساختمان‌ها نسبت به هم به شرط رعایت صحیح درز انقطاع بین ساختمان‌ها مشکلی ایجاد نمی‌کند. رعایت درز انقطاع بین ساختمان‌ها برای جلوگیری از ضربه زدن ساختمان‌هاست.

کریمی در کنار مسئولیت‌های قانونی که مهندسان موظف به رعایت آن هستند، سازمان نظام مهندسی را نیز ملزوم در نظارت بر عملکرد آن‌ها دانست و اظهار کرد: این سازمان کنترل و نظارت عالیه بر عملکرد مهندسان دارد و با توجه به شرایط حاکم در قم، اقدامات فنی مورد نیاز را انجام می، دهد. برخی از این اقدامات شامل؛ با توجه به اهمیت کنترل استاندارد بودن مصالح مخصوصاً بتن و میلگرد، نتایج آزمایش‌های بتن و میلگرد را رصد کرده و با آنالیز نتایج آن‌ها، این اطلاعات را در اختیار ادارات مربوطه و عموم مهندسان قرار می‌دهد تا آگاهانه از محصولات واحدهای تولیدی استفاده شود، برگزاری کلاس‌های متعدد آموزشی برای مهندسان در رشته‌های مختلف برای بروزرسانی اطلاعات فنی و شیوه های جدید اجرا، برگزاری کلاس‌های آموزشی برای آرماتوربندها، لوله کش ها و دیگر افراد دخیل در ساخت‌وساز برای اینکه با ضوابط فنی حاکم بر کار خود بیشتر آگاه شوند و نظارت عالیه بر عملکرد مهندسان و ساخت وسازها می‌شود.

کریمی در پایان افزایش مقاومت ساختمان‌ها در برابر زلزله را مستلزم همکاری تمام ارگان‌ها برشمرد و درخصوص پیش نیازهای زیادی که لازم دارد گفت: ارگان‌ها و مراجعی که مجوز ساخت و ساز و توسعه شهری می‌دهند، در صدور مجوزها به موقعیت گسل‌های شناخته شده قم توجه کنند. مجوز ساخت وساز روی خاک‌های مسئله دار را صادر نکنند (هر دو مورد در حال حاضر وجود دارد)، تفکیک زمین‌ها با عرض‌های کم و الزامات پارکینگی باعث استفاده از سیستم‌هایی می‌شود که پتانسیل آسیب بیشتری دارند. در این تفکیک‌ها معمولاً نظرات فنی مهندسان سازه گرفته نمیشود و با واحدهای تولیدی که محصولات نامرغوب تولید می‌کنند بدون برخی ملاحظات مصلحت طلبانه، برخورد قانونی مناسب صورت گیرد.

انتهای پیام